معرفی کتاب امید اجتماعی؛ چیستی، وضعیت و سبب شناسی نوشته دکتر هادی خانیکی
تاریخ چند هزار ساله ایران، تاریخ فراز و فرود امید بوده است. روحیه امیدواری و تلاش برای بهبود وضعیت با بهره‌گیری از فرصت‌ها و داشته‌های فرهنگی-بومی-دینی، بهترین تکیه‌گاه برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و افزایش توسعه اجتماعی است. بدون امید اجتماعی، امکان استفاده از پتانسیل‌ها و بالفعل کردن آنها وجود نخواهد داشت. نتظار می‌رود با افزایش امید اجتماعی، جامعه از حالت خمودگی و انفعال خارج شود و از کوچک‌ترین روزنه‌ها برای بهبود وضعیت استفاده نماید.
محمد امین قانعی راد، عضو هیئت علمی دانشگاه جامعه شناسی مرکز تحقیقات سیاسی کشور در همایش علمی امید اجتماعی در ایران ضمن تاکید بر فردی بودن مفهوم امید، بر ویژگی های اجتماعی امید اجتماعی تاکید داشت. قانعی راد معتقد بود اگر جامعه بتواند امید را تولید کند افراد آن جامعه نیز امیدوار خواهند شد. در ادامه متن سخنان ایشان می آید:
امید اجتماعی دارای یک ویژگی دو گانه است شاید به نحوی خیلی روشنی جمعی و فردی است و از یک سو با روانشناسی فردی و از یک سو با روانشناسی اجتماعی سروکار داریم به طوری که تفکیک آنها مشکل است ولی سعی می شود در این بحث از نظر تحلیلی بین این دو تفکیک قایل شویم.بیشتر بحث های امروز درباره امید اجتماعی به عنوان یک نگرش فردی توجه می کنند. بیشتر به عنوان یک نگرش در زندگی روزمره به آن نگاه می شود. و آدم ها ناامید می شوند وقتی بی عدالتی و تبعیض در جامعه می بینند.
وقتی از یک وضعیت هستی شناختی صحبت می شود به این معنا است که امید اجتماعی به عنوان یک هستی شناختی در نظر گرفته م یشود. باید این وضعیت را در نظربگیریم که افراد در جامعه امیدوار هستند یا نیستند در جامعه ای که امیدواری است یا نه. این تفکیک کمی مشکل است چون امید اجتماعی هم یک وضعیت فردی است و هم یک وضعیت هستی شناخیاست. مانند بحث سلامت اجتماعی در مقابل سلامت فردی است جامعه سالم یا نه مورد بحث است نه افراد. اگر جامعه را یک ارگانیزم در نظر بگیریم منظورمان باید این باشد جامعه سلامت اجتماعی دارد یانه. این تفکیک کم یمهم است در این جا اگر از نظر فردی امید اجتماعی را در نظر داشته باشیم جامعه شناسی شاید حرفی برای گفتن نداشته باشد. چون ادم های مختلف در یک شرایطی امیداور می شوند در یک شرایطی ناامید می شوند.
امید اجتماعی به عنوان ویژگی جامعه, جامعه به طور فی نفسه ظرفیتی برای از نو آغاز کردن دارد. کاری نداریم افراد می نشینند تصمیم میگیرند که از نو در جامعه ای آغاز کنند بلکه بحث این است آیا خود جامعه ایرانی به عنوان ویژگی وجدان جمعی به جامعه کمک می کند که خودش را بازسازی کند. جامعه ممکن است با آسیب روبرو شود و جامعه ای می تواند آن آسیب را از میان ببرد که امیدوار باشد نه آن فرد. جامعه باید قادر باشدتولید امید اجتماعی داشته باشد.
اما سوالی که وجود دارد این است آیا جامعه ایران می تواند خود را بسازد؟ لازمه این کار این است که بتواند از نقاط عطفُ از نقاطی که مخاطره ایجاد می کند عبور کند. آیا جامعه ایران می تواند از این نقاط بحرانی عبور کند و این چیزی است که به طور مکرر در تاریخ ایجاد شده و با بحران ها و تهاجمات متعدد روبرو شده و توانسته جامعه به نحوی از آن نقاط و کانون ها عبور کند صرف نظر از طرز تفکر افراد و برنامه های افراد برای عبور. اما جامعه قدرت ترمیم و خود سازی داشت که توانست.
جامعه ایران به عنوان جامعه و به عنوان یک کلیت چه مقدار در سرنوشت افراد موثر است ولی کارکرد اساسی امید اجتماعی تولید و بازتولید خود جامعه است . به نظر می آید از یک طرف این تولید و بازتولید در ایران معاصر دچار مشکل شده است و از طرف دیگر اگر بخواهیم از سطح جامعه به سطح پایین تر یعنی نهادهای جامعه بیاییم باید به سطح تولید امید اجتماعی توجه کنیم و در این نهاد ها خانواده- آموزش-نهاهای قضایی و حتی دولتی تمام این ها باید به نحوی در جامعه بتوانند تولید امید اجتماعی کنند. جامعه در کلیت دچار بحران شده است و نهادهای اجتماعی هم قادر تولید امید اجتماعی نیستند. من در مجموعه ای از نهادهای اجتماعی زندگی می کنم این نهاد ها باید بتوانند تولید امید اجتماعی در من ایجاد کنند.
قصد تصریح مفهوم امید اجتماعی به عنوان ویژگی جامعه نه ویژگی افراد را داشتم. توجه به مقوله ما چگونه می توانیم نیروی حیاتی جامعه را دوباره امیدوار کنیم؟ کاری به بعد فردی آن نداشته که امید اجتماعی را به بحث روانشناختی تبدیل می کند. و باید به سرزندگی اجتماعی توجه کنیم. نیروی حیاتی باید در جامعه وجود داشته باشد که بتواند با مشکلات برخورد کند و بتواند را ه خود را پیدا کند. هستی اجتمعی به عنوان یک هسته قدرتمند برای خودش می تواند امیدوار باشد یا ناامید. تفسیری که ارایه شده تفسیر دورکیمی بود و بحث معتدل تر در ابتدای بحث مطرح شد که در امید اجتماعی باید هم به بعد اجتماعی هم به روانشناسی فردی توجه داشت.
کتاب شامل ۵ فصل است که ۴ فصل آن به دو بخش مقالات و سخنرانی‌ها تقسیم شده و فصل پنجم به کارگاه‌های امید اجتماعی می‌پردازد.
فصل اول: چیستی امید اجتماعی
فصل دوم: وضعیت امید اجتماعی در ایران
فصل سوم: سیاست و امید
فصل چهارم: سبب شناسی امید اجتماعی
فصل پنجم: آنچه در کارگاه‌های امید گفته شد
کتاب «امید اجتماعی؛ چیستی، وضعیت و سبب شناسی» به کوشش دکتر هادی خانیکی تهیه شده و توسط پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به چاپ رسیده است.
نشر محتوا و بازنشر مطالب از رسانه‌ها
