وب ۳ (web3.0) یعنی شکستن شاخ غول. آن هم چه غول‌های بزرگی! بانک‌ها و شرکت‌های فناوری مثل مایکروسافت و گوگل که این روزها همه ما برای زندگی روزمره هم به آن‌ها وابسته‌ایم! آن‌ها از ما اطلاعات می‌گیرند و در مقابل خدمات می‌دهند. مثلا برای باز کردن یک حساب جیمیل (Gmail) ساده باید اطلاعات شناسایی و تماس خود را ارائه کنید. برای انجام کوچک‌ترین انتقال مالی هم به بانک‌ها وابسته‌ایم و اگر یک روز بانک‌ها تصمیم بگیرند خدمات ندهند زندگی ما فلج می‌شود. بانک‌ها می‌دانند ما چقدر پول داریم، آن را چطور به دست می‌آوریم و چطور خرج می‌کنیم.
می‌بینید دنیای امروز دنیای تمرکز است. قدرت در دست شرکت‌ها و نهادهای غول‌پیکری است که اگر اراده کنند میتوانند تغییرات بزرگی در زندگی ما دهند. این تمرکز محصول وب ۲ است و وب ۳ یعنی حرکت به سمت عدم تمرکز.
ما بودیم که با وب ۲ قدرت را به این نهادهای بزرگ دادیم و حالا با وب ۳ قدرت را از آن‌ها پس می‌گیریم. وب ۳ یعنی برگرداندن قدرت به مردم تا به‌جای اینکه داده و اطلاعاتشان را تماما در اختیار غول‌ها بگذارند، خودشان تسلط و کنترل بیشتری بر آن داشته باشند. اما چطور؟ این هدف با کمک بلاک‌چین‌ها (Blockchain) و کریپتوکارنسی (Cryptocurrency) محقق می‌شود. توضیح می‌دهم.
نسل‌های مختلف وب
برای درک بهتر وب ۳ ابتدا نگاهی به دو نسل قبل از آن می‌اندازیم.
وب ۱ و وب ۲
وب ۱ اولین نسخه اینترنت بود که در دهه ۱۹۹۰ ارائه شد. بهترین مثال برای درک وب ۱ کتاب‌های الکترونیکی هستند. آن زمان صفحات وب دقیقا به همین شکل بودند، یک مجموعه از صفحات و لینک‌ها که فقط محتوای متنی داشتند. هیچ راه تعاملی برای ارتباط با وبسایت‌ها نبود.
با شروع قرن ۲۱ وارد وب ۲ شدیم که کاربران فقط خواننده نبودند بلکه می‌توانستند مطالب خود را هم منتشر کنند. در این دوران، وبلاگ‌ها، فروم‌ها و بازارهای اینترنتی شروع به فعالیت کردند. پس از مدتی نیز شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک، توییتر و اینستاگرام پدید آمدند.
چرا به سمت وب ۳ رفتیم؟
در این سال‌ها که مردم از وب ۲ استفاده کرده‌اند متوجه شدند که این شرکت‌های بزرگ اطلاعات و داده‌های شخصی افراد را جمع‌آوری و از آن‌ها در راستای اهداف تبلیغات، بازاریابی و حتی مقاصد سیاسی استفاده می‌کنند. فیس‌بوک و واتساپ نمونه‌های مشهور چنین اپلیکیشن‌هایی هستند که اخبار آن منتشر شد و حتی با جریمه میلیارد دلاری مواجه شدند. گرچه آن‌ها در نظر مخاطبان، مطمئن و قابل اعتماد نیستند اما جایگزینی هم ندارند. اما این روزها مردم دوست دارند وابستگی‌شان به این شرکت‌ها کمتر شود و کنترل بیشتری بر داده‌ها و اطلاعات خود داشته باشند.
در وب ۲ ما خدمات می‌گرفتیم و اطلاعات‌مان را در اختیار پلتفرم‌ها می‌گذاشتیم. در وب ۳ خدمات می‌گیریم اما در مقابل به حفظ پایداری و عملکرد این پلتفرم‌ها کمک می‌کنیم. شما جزئی از آن پلتفرم می‌شوید نه فقط کسی که از آن استفاده می‌کند. به‌نوعی شبیه خرید سهام شرکت‌ها در بازار بورس به نظر می‌رسد. همه مردم در آن پلتفرم نقش دارند و به دلیل حضور آن‌هاست که پلتفرم میتواند کار کند.
اما چطور؟ با استفاده از ارزهای دیجیتال. هر پلتفرمی ارز دیجیتال خاص خود را دارد و هر رمزارز مثل یک سهم عمل می‌کند. هر قدر رمزارزهای یک نفر بیشتر باشد سهم بیشتری از آن پلتفرم دارد و میتواند نقش مهم‌تری برای پایداری آن ایفا کند. البته در مقابل پاداش هم می‌گیرد. در برخی پلتفرم‌ها، سهامداران حق رای هم دارند.
به‌این‌ترتیب این سرمایه‌گذاران هستند که تصمیم می‌گیرند برای یک پلتفرم وب ۳ چه اتفاقی بیفتد. اما در وب ۲ مردم هیچ نقشی در تصمیم‌گیری‌های شرکتی مثل یوتیوب یا فیس‌بوک ندارند. در واقع مدیران این شرکت‌ها هستند که تصمیم می‌گیرند چه اتفاقی برای مردم بیفتد.
وب ۲ و وب ۳ از ابعاد دیگری نیز تفاوت دارند که آن‌ها را در جدول زیر بررسی کرده‌ایم:
| وب ۳ | وب ۲ |
|---|---|
| عدم تمرکز (Decentralized)ارتباطات همتا به همتا (Peer to Peer یعنی بدون واسطه) و روش اجماع توزیع‌شده است | متمرکز (Centralized)برنامه‌ها، خدمات مبتنی بر ابر و پلتفرم‌های مختلف توسط سازمان‌های متمرکز کار می‌کنند و مدیریت می‌شوند |
| ارز دیجیتال (Cryptocurrency)تراکنش‌ها با ارزهای رمزنگاری‌شده مثل بیت‌کوین و اتریوم انجام می‌شود | ارز فیات (Fiat)تراکنش‌ها با استفاده از ارزهای دولتی مثل دلار و یورو است. |
| NFT ها (توکن غیر قابل تعویض یا Non-Fungible Token)کاربران میتوانند توکن‌هایی با کاربرد خاص داشته باشند که نشان‌دهنده نوعی مالکیت باشد | کوکی‌ها (Cookie)استفاده از کوکی در وبسایت‌ها به ردگیری عملکرد کاربران و شخصی‌سازی سایت برای او کمک می‌کند |
| هوش مصنوعی (AI)تکنولوژی‌های هوشمندتر و مستقل‌تر مثل یادگیری ماشینی (Machine Learning) به‌کار می‌روند | CSS و Ajaxاز تکنولوژی‌های لایه‌بندی صفحات که نسبت وب ۱ پویاتر هستند |
| بلاکچین ها (Blockchain)وب ۳ از تکنولوژی دفتر کل توزیع‌شده بلاکچین استفاده می‌کند | پایگاه داده منطقی (Rational Database)پایگاه داده‌های منطقی، زیربنای محتوا و عملکرد برنامه‌های وب ۲ هستند |
| دنیای متاورس (Metaverse)متاورس‌های وب ۳ دنیای فیزیکی و مجازی را در فضای واقعیت افزوده به هم پیوند می‌دهد | شبکه‌های اجتماعی (Social Network)وب ۲، شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک را برای ارتباط انسان‌ها به راه انداخت |
وب ۳ چیست؟
اولین جرقه آنچه امروز وب ۳ نامیده می‌شود در سال ۱۹۹۱ ایجاد شد که اولین بلاکچین برای ذخیره اسناد دیجیتال معرفی گردید. بلاکچین تا سال ۲۰۰۹ که بیت‌کوین (Bitcoin) توسط ساتوشی ناکاموتو معرفی شد هیچ کاربرد مشخصی نداشت. این اولین رمزارز دنیا بود که می‌خواست بستری برای تراکنش‌های مالی، بدون نیاز به حضور بانک‌ها ایجاد. در بیت‌کوین، مالکیت ارزهای دیجیتال در یک دفتر کل عمومی ثبت می‌شود و وقتی که کاربر بخواهد تراکنشی انجام شود این تراکنش از طریق ماینرها (Miner)، با حل مسائل رمزنگاری و اضافه کردن یک بلاک به بلاکچین تایید و انجام می‌گردد. بیت‌کوین حتی در حال حاضر هم فقط یک بلاکچین برای تراکنش‌های مالی است.
بلاک‌چین‌های بعدی مثل اتریوم (Ethereum) علاوه بر تراکنش‌های مالی، قابلیت‌های دیگری هم ارائه کردند. اتریوم در سال ۲۰۱۵ معرفی شد که روش تایید تراکنش‌ها در آن متفاوت بود. این پلتفرم بستری برای قراردادهای هوشمند (Smart Contract)، اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (Decentralized Application یا DApp) و توکن‌های غیرقابل تعویض (Non-fungible Token یا NFT) است که همگی با استفاده از توکن‌ها کار می‌کنند. به‌این‌ترتیب عصر وب ۳ آغاز شد.
در واقع وب ۳ برای اهداف خود از ارز دیجیتال و بلاکچین استفاده می‌کند. همه بلاک‌چین‌ها کاربرد مشابهی ندارند اما همه آن‌ها از ارزهای دیجیتال استفاده می‌کنند. کار با این بلاک‌چین‌ها نیازی به مجوز و حتی تایید هویت ندارد. گفته می‌شود وب ۳ اینترنت متعلق به کاربران و خالقان آثار است. به‌این‌ترتیب دیگر شرکت‌های بزرگ نمی‌توانند برای گرفتن اطلاعات، کاربران را تحت فشار قرار دهند.
در وب ۳ همه ارتباطات رمزنگاری‌شده و هویت‌ها پنهان هستند. با توجه به تجربه وب ۲ فرض می‌کنیم که دیگر هیچ دولت و سازمانی قابل اعتماد نیست و همه‌چیز به‌صورت توزیع‌شده و توسط کاربران مدیریت می‌شود.
از زمانی که بیت‌کوین معرفی شد تاکنون پلتفرم‌ها و رمز ارزهای جدیدی معرفی شده‌اند که هرکدام کاربردهای متفاوتی دارند. استیبل‌کوین‌ها (Stablecoin)، میم‌کوین‌ها (Memecoin)، NFT ها و توکن‌های دیفای (Decentralized Finance یا DeFi) نمونه‌هایی از آن‌ها هستند که موجب گسترش و توسعه وب ۳ شدند. در آکادمی کیوسک درمورد انواع رمزارزها مفصل صحبت کرده‌ایم.
ارتباط وب ۳ با رمز ارزهای مختلف چیست؟
مهم‌ترین ایده‌ای که وب ۳ آن را دنبال می‌کند مالکیت است و ارزهای دیجیتال با تشکیل آنچه «اقتصاد توکنی» نامیده می‌شود میتوانند در حین کنار زدن بانک‌ها، این ایده را محقق کنند. کاربران برای اینکه از یک پلتفرم استفاده کنند باید توکن مخصوص آن را داشته باشند. مثلا در یک صرافی غیرمتمرکز (Decentralized Exchanges) مثل یونی‌سواپ (Uniswap)، احراز هویتی وجود ندارد و کاربر فقط با داشتن توکن‌های UNI میتواند از این پلتفرم خدمات بگیرد.
ارتباط وب ۳ با NFT ها
اما مالکیت فقط در مورد اطلاعات و دیتا نیست. این روزها می‌بینیم که هر تصویر، موسیقی یا ویدئویی که حاصل مدت‌ها تلاش یک هنرمند است به‌راحتی کپی و استفاده می‌شود. در کشورهایی مثل ایران که قانون کپی‌رایت نیست این موضوع پررنگ‌تر است. توکن‌ها به حل این مشکل هم کمک کردند.
توکن‌های غیرقابل تعویض یا NFT ها نماینده یک دارایی دیجیتالی منحصر‌به‌فرد هستند که روی یک بلاکچین ذخیره می‌شوند. NFT ها خاص و دارای یک نسخه یکتا هستند که اطلاعات آن‌ها مثل نام خالقشان در توکن ذخیره می‌شود. این آثار مالکان مشخص و حق کپی‌رایت دارند. خالق یک اثر میتواند درخواست کند که از هر بار خرید و فروش آن NFT، درصدی از قیمت به او برسد. چنین چیزی در وب ۲ امکان‌پذیر نبود. به‌این‌ترتیب قدرت اقتصادی کاربران و خالقان آثار بیشتر می‌شود.
NFT ها میتوانند به شخصیت‌های مجازی هم حق مالکیت بدهند. به این معنی که وقتی شما به‌عنوان یک بازیکن وارد یک بازی می‌شوید. پس از گذراندن چند مرحله چیزهایی مثل اسلحه جدید، لباس‌های پیشرفته‌تر و مواردی ازاین‌دست می‌گیرید که همه آن‌ها میتوانند یک NFT باشند و خرید و فروش شوند. حتی می‌توان یک دارایی فیزیکی را هم به‌صورت NFT درآورد.
ارتباط وب ۳ با متاورس
کاربرد مهم دیگر NFT ها در فضای متاورس است. متاورس یعنی فضای مجازی اشتراکی. متاورس‌ها هم در وب ۲ هستند هم وب ۳. بسیاری از بازی‌ها، مثل Roblox مبتنی بر فضای متاورس هستند. اما اگر در آن‌ها از NFT استفاده شده باشد متاورس وب ۳ به حساب می‌آیند. متاورس میتواند فضای اشتراکی یک شهر باشد. درست مثل شهری که در آن زندگی می‌کنید و مالک خانه، وسایل آن، خودرو و غیره هستید. می‌توانید همین‌ها را در فضای متاورس به صورت مجازی داشته باشید اما به‌جای اینکه سند آن به نام شما باشد، توکن آن به نام شماست.
به‌این‌ترتیب می‌بینیم که ارزهای دیجیتال مالکیت ما بر هر آنچه در فضای دیجیتال داریم را پررنگ‌تر می‌کنند. فرقی ندارد پول، اطلاعات شخصی، اثر هنری، مقاله متنی یا حتی جوایزی باشند که در یک بازی گرفته‌ایم. همگی در اختیار ما هستند.
ویژگی‌های وب ۳
مهم‌ترین ویژگی‌های وب ۳ که ماهیت آن را شکل می‌دهند شامل موارد زیر هستند:
| ویژگی | توضیحات |
| عدم تمرکز | اپلیکیشن‌ها و روش اداره آن‌ها در وب ۲ متمرکز است اما در وب ۳، اپلیکیشن‌ها و سرویس‌ها از طریق روش‌های توزیع‌شده‌ای که وابسته به هیچ نهاد خاصی نیستند به کاربران ارائه می‌شوند. |
| اتکا به بلاکچین | بلاکچین موتور محرک وب ۳ است. در بلاکچین داده‌ها به صورت توزیع‌شده و همتا به همتا مدیریت و تایید می‌شوند. بلاک‌چین‌ها از یک دفتر کل استفاده می‌کنند که از نظر تئوری تغییرناپذیر است، تراکنش‌ها در آن ثبت می‌شوند و می‌توان به اطلاعات آن اعتماد کرد |
| استفاده از رمزارزها | رمزارزها مهم‌ترین ویژگی وب ۳ هستند و قرار است جایگزین ارزهای فیاتی شوند که بانک‌های مرکزی چاپ می‌کنند |
| دارای سازمان‌دهی معنایی (Semantically organized) | ایده وب معنایی دسته‌بندی و ذخیره اطلاعات به نحوی است که به آموزش سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی کمک کند. وبسایت‌ها میتوانند کلمات موجود در عبارت‌های مورد جستجو را همان‌طور که یک انسان درک می‌کند بفهمند و محتوای بهتری نمایش دهند |
| خودمختاری و هوشمندی | خودمختاری با استفاده از هوش مصنوعی عملی می‌شود. وبسایت‌ها، داده‌ها را فیلتر کرده و به مخاطب ارائه می‌کنند |
البته باید متذکر شویم که همه بلاک‌چین‌ها غیرمتمرکز نیستند. برخی بلاک‌چین‌ها متمرکزند و نمی‌توانند زیرساختی برای وب ۳ باشند. در ادامه تفاوت بلاک‌چین‌های متمرکز و غیرمتمرکز را بررسی می‌کنیم.
| ویژگی | متمرکز | غیرمتمرکز |
| جریان اطلاعات | به مرکز و از مرکز | چندین مسیر متفاوت |
| تصمیم‌گیری‌ها | سلسله مراتبی | دموکراتیک |
| کنترل | در دست واحد مرکزی | مبتنی بر نرم‌افزار |
| مزایا | تصمیم‌گیری راحت‌تر، سخت‌افزار ارزان‌تر، کنترل بیشتر | تغیر‌ناپذیری، شفافیت، متعلق به اعضا |
| معایب | غیر قابل اعتماد بودن، جمع‌آوری و انباشت اطلاعات | ناشناس بودن مجرمان، سخت‌افزار گران‌قیمت، تضاد و درگیری کاربران |
| نمونه | بایننس و کوین‌بیس | بیت‌کوین و اتریوم |
کاربرد و برنامه‌های مبتنی بر وب ۳
وب ۳ برای ارائه محتواهای بهتر به کاربران به هوش مصنوعی وابسته است تا بتواند به صورت خودکار شرایط را مدیریت کند و هزینه‌ها را کاهش دهد. مهم‌ترین خدمات و برنامه‌های مبتنی بر بلاکچین که در حوزه وب ۳ فعالیت می‌کنند موارد زیر را شامل می‌شوند:
- NFT: توکن‌های غیرقابل تعویض یا NFT نوعی دارایی رمزنگاری‌شده هستند که مالکیت یک دارایی دیجیتالی را نشان می‌دهند.
- DeFi: امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای که بر مبنای فناوری بلاک‌چین‌ها توسعه یافته، پایه‌ای برای خدمات مالی غیر متمرکز دیفای است.
- ارز دیجیتال: ارزهای دیجیتال مثل بیت‌کوین و ارزهای مبتنی بر بلاکچین که برای تامین امنیت فرآیندها و تراکنش‌ها از رمزنگاری استفاده می‌کنند. ارز دیجیتال، پول وب ۳ خواهد بود.
- dApp: برنامه‌های غیرمتمرکز برنامه‌های متن‌بازی هستند که روی بلاک‌چین‌ها ایجاد می‌شوند. در حال حاضر از آن‌ها برای کاربردهای مختلفی استفاده می‌شود.
- قرارداد هوشمند: قرارداد هوشمند مبنای شکل‌گیری برنامه‌های مبتنی بر بلاکچین است و نقش مهمی در وب ۳ دارد. آن‌ها کدهای برنامه‌نویسی‌شده هستند و در پاسخ به رویدادها به صورت خودکار اجرا می‌شوند.
- پل‌های بین زنجیره‌ای: بلاک‌چین‌ها متعدد هستند و پل‌های بین زنجیره‌ای باعث می‌شوند این بلاک‌چین‌ها بتوانند با هم همکاری کنند.
- DAO: سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز سازمان‌هایی هستند که زیرساخت‌های حاکمیت غیرمتمرکز را فراهم می‌کنند تا کاربران بتوانند در مورد تغییر ساختارها رای دهند.
برای اطلاع از قیمت کاردانو و خرید کاردانو روی کیوسک حساب کنید.
مزایا و چالش‌های بالقوه وب ۳
وب ۳ هنوز در مراحل ابتدایی خود به سر می‌برد بااین‌همه میتواند در کنار مزایایی که دارد با چالش‌هایی نیز همراه باشد.
| مزایای وب ۳ | چالش‌های وب ۳ |
| کنترل بیشتر داده و اطلاعات در دست کاربران و افزایش حریم خصوصی | پیچیدگی استفاده از آن برای بسیاری از کاربران |
| شفافیت بیشتر و واضح بودن تراکنش‌ها و تصمیمات کاربران | دشوار بودن تامین امنیت به دلیل پیچیدگی فناوری به‌کاررفته و در‌هم‌تنیدگی آن‌ها |
| انعطاف‌پذیری برنامه‌ها به‌طوری‌که با پیش آمدن اولین مشکل، از کار نمی‌افتند | نبود یک مرجع مرکزی و قوانین مشخص برای تامین امنیت تراکنش‌ها و فعالیت‌های کاربران |
| قابلیت پیش‌بینی و شخصی‌سازی که مبتنی بر هوش مصنوعی و درک زبان طبیعی انسان است | هزینه‌های مالی و زیست‌محیطی دستگاه‌های فنی |
| امور مالی غیرمتمرکز (یا دیفای) که قابلیت انجام تراکنش، خرید و فروش محصولات و خدمات، وام‌دهی و موارد دیگر را بدون وجود سازمان‌های واسطه فراهم می‌کند | چالش کاربران در انتخاب بهترین سرویس از بین برنامه‌ها و خدمات متعدد |
وب ۳ از دیدگاه شرکت‌های بزرگ چگونه است؟
وب ۳ از برخی جهات تفاوت‌های مهمی با وب ۲ دارد. در فضای وب ۲ برای استفاده از خدمات هر سایتی مجبورید در آن عضو شوید اما در فضای وب ۳ از یک هویت متمرکز که معمولا در قالب یک کیف پول ارز دیجیتال است استفاده می‌کنید و تنها کافیست این کیف پول را به سایت‌های مختلف متصل کنید.
با خرید توکن‌های مربوط به هر سایت می‌توانید از قابلیت‌های بیشتری از آن وبسایت استفاده کنید یا حتی در مورد تغییرات احتمالی آن رای دهید.
هنوز مشخص نیست که شرایط، دقیقا چطور پیش برود. اما همین حالا هم پروژه‌های NFT مثل Bored Ape Yacht Club (BAYC) موفقیت زیاده داشته‌اند. صرافی‌هایی مثل کوین‌بیس (Coinbase) که برای خرید و فروش و ذخیره ارز دیجیتال استفاده می‌شود و نیز اوپن‌سی (Opensea) که بزرگ‌ترین بازار خرید NFT هاست فضای وب ۳ را برای کسانی که هیچ دانش فنی ندارند قابل استفاده کرده اند.
با استفاده از وب ۳، شرکت‌ها میتوانند تعادل بهتری بین حریم خصوصی کاربران و شخصی‌سازی (personalization) ایجاد کنند. شفافیتی که بلاک‌چین‌ها به همراه می‌آورند خدمات ارائه شده به مشتریان را بهبود می‌بخشد. کسب‌و‌کارها میتوانند از برنامه‌های غیرمتمرکز برای نظارت بر زنجیره تامین خود استفاده کنند و میزان خطا یا تخریب را به حداقل برسانند. به‌این‌ترتیب زمان تحویل خدمات به مشتریان کاهش یافته، هزینه‌ها پایین می‌آید و کیفیت خدمات بالاتر می‌رود.
انتقادها و خطرات وب ۳
خب احتمالا شما هم به این فکر می‌کنید که اگر هر توکن، نماینده یک سهم از یک پلتفرم باشد پس هرکس پول بیشتری دارد میتواند توکن بیشتری بخرد و تاثیرگذاری خود را بیشتر کند. بله همین‌طور است. این یکی از جدی‌ترین انتقادهایی است که به فضای وب ۳ و اقتصاد توکنی وارد می‌شود.
گفته می‌شود عدم تمرکز که هدف اصلی وب ۳ و بلاک‌چین‌ها بود به سمت تمرکز پیش می‌رود. کارشناسان معتقدند این پلتفرم‌ها فقط در نام غیرمتمرکزند نه در عملکرد. بلاک‌چین‌های خصوصی و پلتفرم‌هایی که خدمات مالی غیرمتمرکز (DeFi) ارائه می‌کنند نمونه‌هایی هستند که در آن‌ها، چند شخص محدود کنترل صدها میلیون دلار سرمایه را به عهده می‌گیرند.
همچنین به دلیل تنوع بالای این پلتفرم‌ها و پیچیدگی‌هایی که دارند، استفاده از آن‌ها برای افرادی که دانش فنی ندارند دشوار است. لازم است آن‌ها واسط کاربری خود را بهبود دهند. با ما در کیوسک آکادمی همراه باشید.
سوالات متداول
وب ۳ چیست؟
وب ۳ نسل جدید اینترنت است که از کریپتوکارنسی و بلاکچین استفاده می‌کند، هدف آن غیرمتمرکزسازی و انتقال قدرت به کاربران وب است.
وب ۳ چه ارتباطی با ارزهای دیجیتال دارد؟
پلتفرم‌های مبتنی بر وب ۳ هر کدام رمزارز مخصوص خود را دارند و مردم برای استفاده از خدمات آن‌ها باید این رمزارز را تهیه کنند.
مهم‌ترین چالش پیش روی وب ۳ چیست؟
مهم‌ترین چالش، پیش رفتن آن به سمت تمرکز است. اگر اشخاص و نهادهای بزرگ حجم زیادی از رمزارز یک پلتفرم را در اختیار بگیرند قدرت زیادی برای مدیریت و کنترل آن پیدا می‌کنند و فضا به سمت متمرکزسازی پیش می‌رود.
منابع: Coindesk | hbr | techtarget
