از حوالی سال ۱۴۰۰ که زمزمه‌هایی مبنی بر اجباری شدن نماد اعتماد الکترونیکی برای سایت‌ها شنیده شد، موجی از انتقاداتٰ، اعتراضات و مخالفت‌ها با این تصمیم از جانب افراد، اصناف و نهادهای مختلف و کارشناسان امر به راه افتاد. از کمپین‌های اعتراضی گرفته تا طرح شکایت از مرجع تصمیم‌گیر یعنی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت)، هیچکدام راه به جایی نبرد و بالاخره این تصمیم عملی شد.
جدای از کارشناسان و نهادها و اصناف، نگرانی جدی متعلق به صاحبان کسب و کارهای اینترنتی و مدیران وبسایت‌ها بود که از قبل با دشواری‌ها و نقایص موجود در فرآیند اخذ اینماد دست و پنجه نرم کرده بودند یا از مشکلات مربوط به آن مطلع بودند.
از سوی دیگر، اجباری شدن اینماد برای استفاده از درگاه‌های پرداخت واسط (پرداخت یارها) در وبسایت‌ها با اجباری شدن کد رهگیری مالیاتی همزمان شده بود. همه این اقدامات، فرآیند راه‌اندازی کسب و کارهای اینترنتی و استارت‌آپ‌ها و به تبع آن کارآفرینی در این حوزه را بیش از پیش با دشواری مواجه می‌ساخت. علیرغم تمام انتقادات و مخالفت‌هایی که از جانب بخش خصوصی و حتی نظر افراد مستقل حاکمیتی، زور نهاد متولی امر بر همه چربید و بدون توجه به مخالفت‌ها، اینماد اجباری شد. در طی یکی دو سال پس از این اتفاق، مشکلات و نقایص آن یکی پس از دیگری دامنگیر کسب و کارهای اینترنتی و فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال شده است.
در این مطلب نگاهی می‌اندازیم به سوابق این ماجرا و یافتن یک پاسخ منطقی برای علت پافشاری مرکز توسعه تجارت الکترونیک در اجباری ساختن اینماد علیرغم تمام مخالفت‌ها و همچنین به بررسی معضلات دریافت اینماد از طریق سامانه جدید خواهیم پرداخت.
جرقه اولیه؛ پافشاری عجیب بر اجرای یک تصمیم اشتباه
یک – در اول دی ماه ۱۴۰۰ یک پست در وبسایت خبرگزاری میزان (وابسته به قوه قضاییه) منتشر شد که به ایرادات دریافت اینماد اجباری می‌پرداخت. این نکته از این جهت جالب توجه است که مطالب منتشر شده در خبرگزاری میزان در واقع بازتاب نگاه حاکمیت یا دستکم بخشی از آن است. در این مطلب به بررسی معایب این طرح از دیدگاه کارشناسان پرداخته می‌شود:
تبعات اجباری شدن اینماد علیرغم مخالفت‌ها
به گفته یکی از کارشناسان حدود ۳۵۰ هزار شرکت تجارت الکترونیک داریم که کمتر از صد هزار کسب‌وکار نماد الکترونیکی ثبت کرده‌اند. بسیاری از کارافرینان مجازی که هنوز مقررات فناوری‌های نوین آنها درنظر گرفته نشده است، در گرفتن مجوز از دستگاه‌های دولتی مثل وزارت اقتصاد، بازرگانی، ارتباطات و غیره دچار مشکل هستند، به همین علت اجبار به ثبت نماد و کسب مجوز از دستگاه‌های مختلف، بسیاری از ایده‌های استارتاپی را زمین‌گیر گرده است.
مشکلات و اختلالات جدید؛ بروزرسانی سامانه برای رفع مشکلات یا ایجاد مشکلات جدید!
علت این به‌روزرسانی نیز تسهیل و تسریع امور برای کسبوکارهای اینترنتی عنوان شده؛ اتفاقی که البته به‌نظر می‌رسد ضررهایی به فعالین این حوزه وارد کرده و برای آنها دردسرساز بوده است.
به گفته مدیران صنعت فین‌تک، طبق گزارشاتی که از کاربران دریافت کرده‌اند بسیاری از آنها در اخذ اینماد یا در فرآیند تمدید با مشکلاتی مواجه شده‌اند:
برخی در گرفتن اینماد مشکل دارند و نماد برخی نیز به‌صورت خودکار تعلیق و موجب قطع درگاه آنها شده بود. یعنی یک گروه داشتیم که درگاهشان به‌خاطر اختلال سامانه قطع شده بود و گروه دیگر نیز افراد جدیدی بودند که می‌خواستند وارد اکوسیستم اقتصاد دیجیتال شوند و درگاه پرداخت به فروشگاهشان متصل کنند که با این اختلال‌ها دچار مشکل شده بودند.
فاطمیان یکی دیگر از مشکلات موجود را عدم امکان شکایت از نماد و دستگاه ناظر دانست و گفت: «باید جایی برای ثبت شکایت از اینماد تدارک ببینند تا کسبوکاری که به در بسته خورده است شکایت خود را به جایی ببرد و این نکته یکی از مطالبات ماست. کسب‌وکار باید بتواند با دستگاه ناظر صحبت کند تا متوجه شوند نماد اعتماد الکترونیکی تبدیل به معضل بزرگی شده است.»
هفت خوان رستم اخذ اینماد؛ مروری بر مشکلات سامانه جدید
چهار – حال بگذارید به سراغ تجربه عینی‌مان از مواجهه با سامانه جدید اعطای نماد اعتماد برویم. تجربه‌ای بسیار اسف‌بار و پرچالش. این تجربه شامل اقدام برای تمدید و رفع تعلیق نماد اعتماد برای یک سایت و همچنین دریافت اینماد جدید برای سایتی دیگر بوده است.
با توجه به اینکه ما تجربه کار با سامانه قبلی را نیز داشته‌ایم، گرچه رابط کاربری و ساختار سامانه قبلی، قدیمی و پیچیده و ناکارآمد بود اما سامانه جدید در ناکارآمدی و اختلال، چند قدم از سامانه قبلی جلوتر است. اگر پیچیدگی کار با سامانه قبلی موجب می‌شد که دریافت یا تمدید اینماد فرآیندی دردسرآفرین و زمان‌بر باشد حال، اختلال‌های فراوان و ایرادات سامانه جدید، کار را به مراتب دشوارتر کرده است.
ما به عنوان مجموعه‌ای که در زمینه طراحی سایت فعالیت می‌کند، پیش از این به کاربران‌مان که مدیران سایت و صاحبان کسب و کارهای آنلاین بوده‌اند در زمینه نحوه اخذ اینماد راهنمایی‌های لازم را ارایه می‌کردیم. اما از جایی به بعد کاری از ما ساخته نبود و کاربران مجبور بودند خودشان مشکلات‌شان را با سامانه رفع کنند.
در سامانه جدید در ابتدا با مشکل در تمدید نماد مواجه شدیم. اگر از ذکر مشکلاتی که برای ورود به سامانه از طریق پنجره واحد تجارت الکترونیکی برای‌مان ایجاد شد صرف‌نظر کنیم در سامانه جدید بخش تخلفات، که قبلا شامل اطلاعاتی مبنی بر تعلیق اینماد دامنه بود، چیزی نمایش نمی‌داد. بنابراین تصور ما این بود که با اقدامات صورت گرفته تعلیق نماد رفع شده. برای تمدید نماد اقدام کردیم اما در مرحله اول با مشکلی مواجه می‌شدیم که امکان ثبت مرحله وجود نداشت. تیکت زدیم و از پشتیبانی سامانه کمک خواستیم.
پس از ۱۲ روز پاسخی ارایه شد مبنی بر اینکه مشکل رفع شده است. دوباره اقدام کردیم اما این بار حتی نمی‌توانستیم وارد همان مرحله اول شویم. مجددا تیکت زدیم و این بار سریع‌تر پاسخ داده شد که می‌بایست مجوز لازم را مجددا بارگذاری کنیم تا تعلیق نماد رفع شود. در واقع باید به بخش تخلفات مراجعه کنیم و در آنجا مشکل را رفع کنیم. یعنی جایی که در آن عملا مشکلی را نشان نمی‌داد!!
مورد دوم، به تلاش ما برای اخذ اینماد برای سایت جدید مربوط می‌شود. به دلیل فراوانی اختلالاتی که با آن مواجه شدیم و عدم طولانی شدن مطلب، از ذکر بخش‌هایی از مشکلات خودداری می‌کنیم. به هر حال در ابتدا از طریق مدیریت کسب و کار اقدام به وارد کردن اطلاعات و انجام مراحل کردیم که به دلیل مسایل مربوط به سشن ورود، مجبور شدیم بازگردیم و از بخش درخواست‌ها، مراحل را مجددا پیگیری کنیم.
از مرحله یک تا مرحله سه که به احراز ایمیل و تلفن و آدرس اختصاص داشت بدون مشکل طی شد. اما مرحله احراز تلفن ثابت یک روز زمان برد. در واقع در روز اول، هر چند بار که اقدام کردیم، احراز تلفن ثابت به دلیل مشکلات عجیبی که از ذکر آن صرف نظر می‌کنیم امکان‌پذیر نمی‌شد. فردای آن روز اقدام کردیم و پس از دو بار تلاش، توانستیم احراز تلفن ثابت را انجام دهیم. البته در طول انجام این فرآیندها، بارها مجبور شدیم مجددا وارد سامانه شده و مراحل را از ابتدا طی کنیم.
پس از انجام احراز تلفن ثابت به بخش احراز آدرس رسیدیم که مثل کابوسی بود. برای ما که کار توسعه وب انجام می‌دهیم، کار با چنین سامانه‌های ناکارآمد، عذابی دوچندان است. در بخش احراز آدرس، دکمه‌ای که باید به سامانه دیگری جهت احراز نشانی می‌رفت عمل نمی‌کرد. این دکمه مثل دکمه‌های دیگر نبود که پس از مثلا ده بار تکرار عمل کند. به سراغ تیکت رفتیم. مشکل را از طریق تیکت مطرح کردیم.
روز بعد به تیکت مراجعه کردیم. از روز قبل تا امروز، ظاهر بخش تیکت تغییر یافته بود. به هر حال بر روی عنوان تیکت مورد نظر کلیک کردیم اما خبری از متن تیکت که نوشته بودیم نبود و با پیغام خطا مواجه می‌شدیم. در بخش تیکت پشتیبانی نکته جالب این‌جاست که امکان پاسخ به تیکت وجود ندارد. یعنی وقتی تیکتی ایجاد می‌کنید و پشتیبان پاسخ می‌دهد شما نمی‌توانید پاسخ دیگری اضافه کنید. در واقع می‌توانید پاسخ را بنویسید اما دکمه ارسال پاسخ کار نمی‌کند و مجبورید برای ادامه پیگیری تیکت، یک تیکت دیگر ایجاد کنید.
به هر حال تیکت دیگری ایجاد کردیم و دوباره مشکل را توضیح دادیم. اما روز بعد دوباره متوجه شدیم متن تیکت ما وجود ندارد. از خیر تیکت گذشتیم و دوباره برای ادامه مراحل اقدام کردیم. باپیگیری مصرانه و استفاده از ترفندهایی موفق شدیم از این مرحله به سلامت عبور کنیم. مراحل بعدی با مشکلات کمتری انجام شد یعنی هر کدام از آنها تقریبا با حداکثر دو سه بار تلاش، انجام می‌شد.
بالاخره به مرحله پرداخت رسیدیم. در این مرحله متوجه شدیم باید مبلغ ۱۷۵۰۰۰ تومان برای دریافت اینماد بپردازیم. در اینجا به نظرمان رسید شاید علت اصرار اجباری شدن اینماد را دریافته باشیم. اما تصورمان این بود دستکم با دریافت مبلغ (قبلا دریافت اینماد رایگان انجام می‌شد) با مشکلات کمتری در سامانه مواجه باشیم. در نهایت کارها انجام شد و کد نماد را دریافت کردیم. کد نماد را در سایت وارد کردیم و متوجه شدیم کد دارای خطاست. خطا را رفع کردیم اما نماد نمایش داده نمی‌شود. عدم نمایش نماد و یا اختلال در نمایش نماد و البته ایجاد کندی در سایت به خاطر نمایش اینماد، از جمله مشکلات متداولی بود که قبلا هم وجود داشت. بنابراین تعجب نکردیم.
جمع‌بندی
این‌ها بخشی از مشکلاتی است که هر کسب و کاری برای اخذ اینماد باید با آن دست و پنجه نرم کند. البته این‌ها حداقل مشکلاتی است که مدیران سایت با آن مواجه می‌شوند و بخش دریافت مجوزها و پیش‌مجوزها خود داستانی است پر آب چشم. اگر به سراغ افرادی که در پیشخوان‌های دولت و با چنین سامانه‌هایی کار می‌کنند بروید درمی‌یابید که آنها تا چه حد از دست این سامانه‌ها کلافه‌اند. سامانه‌هایی ناکارآمد که توسط افرادی غیرماهر ایجاد می‌گردد و این مساله امری متداول در سامانه‌های دولتی است. حال آن‌که در بخش خصوصی که از افراد و تیم‌های متخصص بهره می‌گیرد ظرفیت بالایی در توسعه و ایجاد چنین سامانه‌هایی وجود دارد و نمونه‌های مشابه زیادی نیز توسط آنها توسعه یافته است.
همه این‌ها گفته شد اما می‌دانیم هیچ گوش شنوایی وجود ندارد. با اینکه صدای اعتراض کسب و کارهای بزرگ و معتبر و فعالان صاحب‌نام این حوزه درآمده اما کوچک‌ترین اعتنایی به آنها نمی‌شود و هیچ کس پاسخگو نیست. گرچه در این کشور باید به این مساله خو گرفته باشیم که صدای اعتراض‌مان شنیده نشود اما وقتی پای کسب و کاری به میان می‌آید که روزانه با آن سر و کار داریم و معیشت گروه و افراد زیادی به آن وابسته است دیگر عادت داشتن به این معضل از درد آن کم نمی‌کند. دردی که روزانه افراد زیادی در این کشور با آن مواجه‌اند و فریادرسی ندارند.
ما هم الان حدود یک ماهه که همین مشکل رو داریم و درگیریم. پشتیبانی شون هم پاسخگو نیست