فیلم مستند چهار دختر؛ معرفی، نقد و بررسی

مستند عربی‌زبان چهار دختر به کارگردانی کوثر بن‌هنیه اولین نمایش جهانی‌اش را در بخش مسابقه اصلی جشنواره کن ۲۰۲۳ تجربه کرد و برای تصاحب نخل طلا رقابت کرد؛ و حالا هم نامزد دریافت جایزه اسکار بهترین مستند بلند از نودوششمین جوایز آکادمی است. سینمادوستان، کوثر بن‌هنیه را با دوتا از فیلم‌های بلند اخیرش می‌شناسند: «زیبا و سگ‌ها» Beauty and the Dogs محصول ۲۰۱۷ که در بخش نوعی نگاه جشنواره کن به نمایش درآمد؛ و «مردی که پوستش را فروخت» The Man Who Sold His Skin محصول ۲۰۲۰ که نامزد دریافت اسکار بهترین فیلم بلند بین‌المللی شد.

خلاصه داستان فیلم چهار دختر

اگر بشود خلاصه داستان فیلم مستند چهار دختر Four Daughters را تعریف کرد، اینطور می‌شود گفت؛ الفه میان نور و تاریکی ایستاده است؛ زنی تونسی که مادر ۴ دختر هم هست. روزی دو دختر بزرگ‌تر او ناپدید می‌شوند. کوثر بن هنیه فیلمساز، برای پر کردن جای خالی آن‌ها از بازیگران حرفه‌ای دعوت می‌کند تا نقش دو دختر غایب را بازی کنند. او با ابداع یک تجربه سینمایی منحصربه‌فرد کاری می‌کند که پرده از داستان زندگی الفه و دخترانش برداشته شود. این سفر خودمانی که امید، طغیان، خشونت، خواهر بودن و… را در خود جای داده است سوال‌هایی درباره شالوده جوامع ما مطرح می‌کند.

عوامل و بازیگران Four Daughters

نویسنده و کارگردان: کوثر بن هنیه، مدیر فیلمبرداری: فاروق لاریدا، تدوینگران: کوثر بن هنیه، ژان-کریستوف هایم و قتیبه بارهامجی، آهنگساز: امین بوحافه، بازیگران: هند صبری (الفه)، الفه الحمرونی، ایا تشیکاوی، تیسیر الشیخاوی، مجد مستوره و…

داستان ۴ دختر از کجا شروع شد؟

الفه حمرونی اهل کشور تونس در ماه آوریل ۲۰۱۶ به شهرت بین‌المللی رسید؛ زمانی که از افراطی‌گری دو دختر نوجوانش، غفران و رحمه، پرده برداشت که از تونس خارج شده بودند تا در کنار نیروهای داعش در لیبی بجنگند. حمرونی به‌طور علنی از مسئولان کشورش انتقاد کرد که جلوی دخترانش را نگرفتند و به آن‌ها اجازه خروج دادند. اتفاقی که دوباره زمانی رخ داد که این دو زن توسط نیروهای لیبی دستگیر شدند و دوباره مسئولان تونسی واکنشی نشان ندادند. علاوه بر این‌ها، حمرونی گفت که به او اجازه خروج از کشور داده نشد تا خودش برود و در لیبی دنبال دخترانش بگردد.

کوثر بن هنیه در خصوص شروع کار ساخت این فیلم در گفت‌وگو با سایت سینمایی «دِ رَپ» گفته است: «وقتی در سال ۲۰۱۶ کار روی این پروژه را شروع کردم، فکر می‌کردم مستندی به سبک «مگس روی دیوار» (Fly-on-the-wall Documentary) می‌سازم ولی این شیوه جواب نداد چون نمی‌توانست داستان چندلایه این خانواده را روایت کند و امکان دسترسی به گذشته را هم به من نمی‌داد؛ امکانی که برایم خیلی جالب بود و می‌خواستم گذشته را کاوش کنم تا به خاستگاه تراژدی این خانواده برسم. در مرحله‌ای از کار با خودم فکر کردم که سبک بازنمایی واقعیت واقعا کلیشه‌ای است ولی می‌توانم به‌خوبی از آن استفاده کنم، مثل یک تئاتر برشتی. این‌طور شد که به عنوان روشی برای احضار گذشته از آن سوءاستفاده کردم و گذاشتم خانواده درباره گذشته‌اش فکر کند و بازیگران در خصوص انگیزه سوال‌هایی بپرسند.»

نقد و بررسی منتقدان درباره فیلم چهار دختر

سن فرانسیسکو کرانیکل | امتیاز ۱۰۰ از ۱۰۰

جی. الن جانسن | این فیلم مملو از شادی و خنده است؛ و همین‌طور اشک و آه. «چهار دختر» درباره خیلی چیزهاست، از جمله خواهر بودن، دشواری‌های والدین، پشت سر گذاشتن یک آسیب روحی در جامعه‌ای مردسالار، و افراط‌گرایی مذهبی؛ اما بیش از همه این‌ها، سرشار از زندگی است و تمام موفقیت‌ها و لذت‌ها و دردها و ناامیدی‌هایی که همراه آن می‌آیند.

هالیوود ریپورتر | امتیاز ۹۰ از ۱۰۰

لاویا گیارکی | فیلم بن هنیه به‌ندرت سوءاستفاده‌آمیز و استثماری احساس می‌شود؛ و در واقع، بیش از هر چیزی، «چهار دختر» در صداقت و جسارتش افراط می‌کند.

لس آنجلس تایمز | امتیاز ۹۰ از ۱۰۰

جاستین چنگ | «چهار دختر» فیلمی غم‌انگیز درباره مادرها و دخترها، بی‌رحمی سرکوب شدن و ماهیت بی‌ثبات اما افشاکننده بازیگری است.

ورایتی | امتیاز ۸۰ از ۱۰۰

جسیکا کیانگ | فیلم بن هنیه آن‌قدر ویژگی و موتور محرک دارد که به‌سختی می‌شود فقط یک دلیل را برای جذابیت و درگیرکنندگی‌اش نام برد؛ اثری که در قیاس با فیلم غیرمنسجم قبلی او با عنوان «مردی که پوستش را فروخت» – که ناگهان نامزد دریافت جایزه اسکار هم شد – یک پیشرفت تمام‌عیار و چشمگیر به شمار می‌رود.

پلی‌لیست | امتیاز ۶۷ از ۱۰۰

گرِگوری اِلوود | با این‌که بن هنیه به فرمول سینمایی‌اش چسبیده است «چهار دختر» را حقیقتا به‌سختی می‌شود فراموش کرد. این فیلم تا روزها پس از دیدنش با شما خواهد ماند؛ و بخش اعظمی از این موضوع به خاطر پشتکار اندوه‌بار الفه برای پیدا کردن بچه‌هایش است و البته کمی هم به دلیل مهارت داستان‌گویی بن هنیه.

گاردین | امتیاز ۶۰ از ۱۰۰

پیتر بردشا | «چهار دختر» نقاط ضعف خودش را دارد اما صاحب گرمای احساسی واقعی و همدردی انسانی است؛ یک مستنددرام (داکیودراما) که دست به تجربه می‌زند و بازیگرانی را برای ایفای نقش آدم‌هایی واقعی در داستانی تراژیک به کار می‌گیرد.

نیویورک تایمز | امتیاز ۶۰ از ۱۰۰

بئاتریس لوآیزا | به‌کارگیری شیوه بارها استفاده‌شده بازنمایی واقعیت، تنش‌های یک خانواده و زخم‌های آن‌ها را در معرض دید قرار می‌دهد ولی «چهار دختر» همچنان فیلمی حساب‌شده است.

امتیاز سایت های سینمایی به فیلم چهار دختر

اینجا امتیاز کاربران سایت «آی‌ام‌دی‌بی» و دو سایت مطرح جمع‌آوری آرای منتقدان را می‌بینید:

حرف‌های کارگردان چهار دختر

کوثر بن هنیه: مادر بودن آسان نیست؛ و همین‌طور زن بودن

• این فیلم به‌واسطه شیوه بازنمایی واقعیت و دعوت از دو بازیگر برای ایفای نقش دختران غایب الفه (مادری که چهار دختر دارد و روزی با ناپدیدشدن دو نفرشان مواجه می‌شود) مثل فیلمی بود که دائم در مرحله شکل‌گیری و کامل شدن قرار داشت. به عنوان مثال، وقتی استراحت می‌کردیم حواسم به دخترها بود و می‌دیدم که آن‌ها گپ می‌زنند و با هم آواز می‌خوانند؛ و اینجا بود که می‌گفتم: «این را بگیریم.» اصلا به همین دلیل «چهار دختر» یک مستند است.
• ما بازیگرانی را به کار گرفتم ولی آن‌ها هم نقش خودشان را بازی می‌کنند. هند صبری برای الفه حکم آینه را دارد و جالب بود که شخصیت الفه را انگار به دو نیم تقسیم کردیم. بازیگران ما فوق‌العاده بودند حتی با این‌که سردرگم شده بودند؛ مثلا هند صبری هر روز از من می‌پرسید: «این چه فیلمی است؟» چون بازیگران عادت دارند فیلمنامه‌ای باشد و آن‌ها روی شخصیت‌شان کار کنند. آن‌ها به این امر عادت ندارند که با شخص واقعی‌ای که نقشش را بازی می‌کنند در فیلمی دیدار کنند که دارند نقش او را در آن بازی می‌کنند و حتی رویکردی انتقادی هم دارند. کار راحتی نبود اما واقعا هیجان‌انگیز و جالب بود.
• من عاشق شخصیت‌های ضدونقیض هستم؛ آدم‌هایی که درون خودشان دچار تعارض هستند. الفه در این فیلم، قیم پدرسالاری ازمدافتاده است. او زن بسیار قوی‌ای است که مطیع هم نیست اما تصورش (که ریشه در تربیت او دارد) این است که با رفتار کردن مثل یک مرد می‌تواند به‌نوعی دخترانش را از خطر مصون بدارد؛ ولی این شیوه اشتباهی است برای رفتار کردن با دختران جوانش. در واقع او به‌نوعی دیگر دارد همان اشتباه‌هایی را بازتولید می‌کند که در دوران رشد تجربه کرده است. این مضمون کاملا جهانی است.
• ما می‌کوشیم در مورد بچه‌های‌مان از اشتباه‌هایی که تجربه کردیم پرهیز کنیم و آن‌ها را تکرار نکنیم اما این کار آسان نیست و گاهی وقت‌ها متوجه نیستیم که داریم همان‌طور رفتار می‌کنیم. مادر بودن آسان نیست. زن بودن هم راحت نیست؛ و «چهار دختر» به تمام این موضوع‌ها می‌پردازد.

پوستر فیلم چهار دختر