همه ما آن روز از سال ۲۰۲۱ را به یاد داریم که ایلان ماسک با گذاشتن یک توییت درباره دوجکوین باعث شد مردم چنان برای خریدش حمله کنند که قیمت دوج طی چند روز چند هزار برابر رشد کرد. چه چیزی باعث این افزایش قیمت شد؟ تقاضا! چه چیزی آن را تا اوج پیش برد؟ دلایل مختلفی داشت اما شاید بزرگترین عامل آن این بود که مردم میترسیدند این فرصت عالی را از دست بدهند. از طرفی چون قیمت به سرعت در حال بالا رفتن بود سعی میکردند هرچقدر که میتوانند، بیشتر دوجکوین بخرند.
میدانید که در فضای کریپتوکارنسی کسانی که قیمت پیشنهادیشان برای خرید یک رمزارز بالاتر از بقیه باشد شانس بیشتری برای خرید دارند. بنابراین مردم سعی میکردند برای خرید دوج، قیمت پیشنهادی را بالا ببرند تا بتوانند بخرند. از طرفی بالاتر رفتن قیمت باعث میشد دوباره ترس و طمع بیشتر شود و افراد جدیدی به بازار بیایند. بهاینترتیب یک چرخه شکل گرفت که احساسات بر قیمت اثر میگذاشت و قیمت باعث تحریک احساسات میشد.
این یعنی روانشناسی بازار (Market Psychology). یعنی بدانیم احساسات مختلف مردم، که بیشتر ناشی از ترس و طمع هستند، چطور بر قیمت یک کریپتو اثر میگذارد.
البته قضیه همیشه اینقدر ساده نیست که تغییر قیمت، نتیجه تغییر احساسات باشد. گاهی با تحریک احساسات مردم میتوان قیمت یک دارایی را به صورت دستی مدیریت و کنترل کرد. میبینید قضیه چقدر مهم است؟! اگر به احساساتتان مسلط نباشید بازیچه جریانهای مختلف میشوید و حتی ممکن است چنان ضرر کنید که تا سالها قابل جبران نباشد. ممکن است اسیر دست کلاهبردارانی شوید که با تبلیغات و تحریک احساسات مردم قیمت توکن خود را بالا میبرند و زمانی که به اوج رسید با سرمایه آنها فرار میکنند. ناگهان آن توکن بیارزش شده و مردم ضرر سنگینی میدهند. به این نوع کلاهبرداری راگ پول (RugPull) میگویند که فقط یک نمونه از نحوه سواستفاده از احساسات مردم در بازار کریپتو است.
حالا که به اهمیت روانشناسی بازار هم در سطح فردی و هم در سطح کلی بازار پی بردید به بررسی بیشتر مسئله میپردازیم.
مفهوم روانشناسی بازار (Market Psychology) چیست؟
در بازارهای معاملاتی مختلف از جمله بازار کریپتو، مسئله روانشناسی را میتوان هم در سطح فردی تریدرها و هم در سطح کلی بازار بررسی کرد. احساسات افراد باعث تصمیمگیریهای آنها شده و احساسات بازار را جهت میدهد. فرض بر این است که وقتی تریدرها وارد بازار میشوند بتوانند احساسات خود را حتی در شرایط سخت هم کنترل کنند. اما برای بسیاری از آنها این اتفاق نمیافتد.
در یک شرایط یکسان، هر تریدری تحلیل متفاوتی از بازار دارد که احساسات مختلفی به همراه میآورد و باعث تصمیمات متفاوت میشود. بهاینترتیب برخی تریدرها خرید یک کریپتو را انتخاب میکنند و برخی فروش آن را. هرکدام هم دلایل و انگیزههای خود را دارند. همین تفاوت عملکردهاست که بازار را فعال نگه میدارد.
همیشه اینطور نیست که باید کسی ضرر کند تا دیگری سود کند. ممکن است کسی که یک دارایی را در زمان افت قیمت میفروشد یک تریدر روزانه باشد اما کسی که میخرد میخواهد آن را برای چند سال هولد کند و در نهایت هر دو سود کردهاند.
اما گاهی هم گروه بزرگی از تریدرها، تصمیم به خرید یا فروش همزمان یک کریپتو میگیرند که باعث ایجاد یک جریان روانشناسی خاص در بازار میشود. گاهی این تصمیم مشابه ناشی از تحلیلهای یکسان و گاهی ناشی از مفهومی به نام رفتار گلهای (Herding Behavior) است یعنی سرمایهگذاران از عملکرد هم تقلید میکنند چون معتقدند آن نفر قبلی که این تصمیم را گرفته تجربه و دانش بیشتری نسبت به خودشان داشته. ریشه این رفتار در حس دست دادن یا FOMO است.
بهخصوص زمانی که قیمت یک دارایی تغییر ناگهانی دارد، کنترل احساسات سخت است. اما بهتر است تریدرها در چنین موقعیتهایی ابتدا تحقیق کنند و براساس بینش و تجربه تصمیم بگیرند. بهاینترتیب میتوانند یک حرکت منطقی داشته باشند که منجر به سود آنها شود.
اصول روانشناسی تریدینگ بر دو احساس اصلی ترس (ترس از دست دادن سود (فومو یا Fomo) و ترس از ضرر (فاد یا Fud)) و طمع استوار است. اما ممکن است تریدرها احساسات دیگری را هم تجربه کنند مثلا احساس اطمینان، وقتی اطلاعاتی میبینند که باور کنونیشان را تایید میکند یا امیدهای کاذب، زمانی که میدانند در یک معامله ضرر کردهاند اما آن را ادامه میدهند. گاهی هم از روی هیجانزدگی دست به خرید یا فروش ناگهانی میزنند.
چنین احساساتی باعث میشود تریدرها تصمیمات اشتباهی بگیرند. بنابراین تسلط بر احساسات و مدیریت آگاهانه آنها اهمیت زیادی دارد.
مهم ترین احساسات در روانشناسی بازار
گفتیم که مهمترین احساسات در روانشناسی بازار، ترس و طمع هستند. البته احساسات دیگر مثل خشم، اضطراب، هیجان، غم و غیره نیز احساس میشوند اما در ادامه این دو حس مهم را بیشتر بررسی میکنیم.
ترس (Fear)
ترس، ناشی از اشتباهات گذشته است. وقتی تریدر در معاملات قبلی خود متحمل ضرر میشود مرتبا سعی میکند طوری عمل کند که دیگر آن اشتباهات تکرار نشوند. بهاینترتیب حتی در مواجهه با یک شرایط سرمایهگذاری خوب و منطقی هم ممکن است از ترس ضرر، آنقدر که باید از آن سود نبرند. این پدیده با عنوان تئوری پشیمانی (regret theory) شناخته میشود که میگوید تریدرها از ترس پشیمانی، از انتخاب اجتناب میکنند و این میتواند بر میزان موفقیت آنها اثر بگذارد. مثلا گاهی از ترس ضرر بیشتر، دارایی که هماکنون ضرر کرده است را نمیفروشند به این امید که قیمت آن دوباره برگردد.
دلیل اهمیت ترس، تاثیر احساسی بیشتر باخت نسبت به پیروزی است. خوشحالی ناشی از موفقیت در معامله یک لحظه تمام میشود اما حس تلخ ضرر چند هزار دلاری تا سالها با افراد میماند. واکنش افراد نیز به چنین شرایطی متفاوت است.
طمع (Greed)
احساس طمع مربوط به شرایطی است که تریدر از سود خود راضی نیست و میخواهد سود بیشتری کسب کند. طمع را زمانی حس میکنید که برای اولین بار به باشگاه بدنسازی بروید. در ابتدا مرتبا سعی دارید وضعی جسمی خود را به بدنسازان قدیمی و حرفهای برسانید. این حالتی از طمع است که بعد از مدتی ممکن است با حسادت همراه شود.
در بازار کریپتو نیز اکثر تریدرها زمانی که می بینند بقیه در حال سود کردن هستند دچار طمع و به دنبال آن حسادت میشوند. احساس رضایت خود را از دست داده و میخواهند سود خود را بیشتر کنند. اما در بسیاری از موارد با ضرر مواجه میشوند چون در زمان مناسب از معامله خارج نشدهاند.
چگونه بر احساسات خود در بازار مسلط شویم؟
تسلط بر احساسات با ایجاد یک طرح معاملاتی (trading plan)، بررسی استراتژی تریدینگ، مدیریت ریسک، مدیریت احساسات مثل حضور ذهن و مراقبه و یادگیری از اشتباهات گذشته و در نهایت استفاده از ابزارهای تریدینگ خودکار ایجاد میشود.
ایجاد طرح معاملاتی
طرح معاملاتی، دربرگیرنده استراتژیها، اهداف، نقاط ورود و خروج، مدیریت ریسک، قوانین مدیریت احساسات و شرایط است.
برای داشتن چنین طرحی، باید اهداف شفافی و واقعی داشت که مشخص، قابل اندازهگیری، قابل دستیابی، مرتبط و دارای بازه زمانی مشخص باشند. همچنین میتواند مواردی مثل مقدار سود و زیان مورد نظر، تعداد معاملات یا چارچوب زمانی برای رسیدن به هدف مالی را هم شامل شوند.
استراتژی معاملاتی
بعد از تعیین هدف، نوبت تعیین استراتژی است. تحلیل تکنیکال و فاندامنتال در این مرحله به کار میآیند. همچنین باید کریپتوهای مدنظرشان مثل بیتکوین، اتریوم و سایر آلتکوینها را مشخص کرده و نقاط وورد و خروج به آنها را تعیین کنند.
مدیریت ریسک
مدیریت ریسک شامل مواردی مثل مثل حداکثر ریسک قابل قبول در هر معامله، حداقل و حداکثر قیمت مورد قبول و سود هدف است. در مدیریت ریسک سعی میشود خطرات مرتبط با یک معامله شناسایی گردد و از سرمایه و سود بدست آمده مراقبت شود.
در این فرآیند، تریدرها باید حداکثر سود احتمالی را بر حسب دلار یا براساس درصدی از سرمایه خود، شناسایی و تعیین کنند. همچنین محل توقف برای ضرر نکردن (stop-loss) را تعیین نمایند تا اگر قیمت یک دارایی از حد مشخصی پایینتر آمد آن را بفروشند. بهاینترتیب از سرمایه خود مراقبت میکنند.
سود هدف نیز باید مشخص شود تا وقتی قیمت به آن نقطه رسید از آن معامله خارج شوند. این مورد برای جلوگیری از احساس طمع اهمیت زیادی دارد.
مورد آخر، تنوع دادن به سبد دارایی یا پورتفو است که با سرمایهگذاری روی داراییهای مختلف ایجاد میشود. ازآنجاییکه نوسان قیمت و خطرات مرتبط با هر دارایی با دیگری متفاوت است تنوع پورتفو باعث کاهش ریسک کلی میشود.
مدیریت احساسات
تریدرها باید قوانینی برای مدیریت احساسات خود داشته باشند. میتوانند از تمرین های افزایش تمرکز و مدیتیشن استفاده کنند. سعی کنند کنترل افکارشان را در دست بگیرند و زمانی که تحت فشار و استرس هستند، آن را به شکل مناسبی کاهش دهند. تمرین مشاهده احساسات و حضور در لحظه حال باعث میشود آرامش بیشتری را تجربه کنند و بتوانند به روند بازار، پاسخ منطقیتری بدهند.
یکی از روشهای مدیریت احساسات استفاده از ژورنال معاملاتی است. تریدرها معاملات خود را با جزییات زیاد در آن ثبت میکنند حتی مینویسند که تحت تاثیر چه حسی آن را انجام دادهاند. داشتن چنین ژورنالی به شناسایی الگوهای رفتاری و سوگیرهای عاطفی فرد کمک میکند تا بتواند بهتر آنها را مدیریت کند.
یادگیری از گذشته
برای تسلط بر روانشناسی بازار باید ضرر و زیان های گذشته را بررسی کنید. زیان، بخش اجتنابناپذیری از تریدینگ است و اینکه تریدرها چطور با این موارد برخورد کنند بر موفقیت آنها تاثیر زیادی دارد. بهاینترتیب میتوانند در شرایط مشابه، از تصمیمهای تکانشی و احساسی دور بماند. همچنین در جهت بهبود مهارتهای معاملاتی و تریدینگ خود استفاده کنند.
بهتر است تریدرها یک سیستم پشتیبان داشته باشند مثل یک مربی که به آنها راهنمایی دهد. کسی که تجربیاتش را در اختیار او بگذارد و استرس آنها را کنترل کند.
استفاده از ابزارهای تریدینگ خودکار
علاوه بر موارد فوق درصورتیکه در کنترل احساساتتان چندان موفق نیستید میتوانید از ابزارها و استراتژی های تریدینگ خودکار استفاده کنید. بهاینترتیب قوانین از پیش تعریف شدهای دارید که براساس آنها بازار را تحلیل کرده و ترید میکنید.
استفاده از این ابزارها باعث حذف احساسات و بالاتر رفتن سرعت پاسخدهی شما به تغییرات شرایط بازار میشود تا از موقعیتها استفاده بهتری کنید. برای این منظور میتوانید از رباتهای تریدینگ و سایر ابزارهای اتوماتیک استفاده کنید.
چطور از روانشناسی بازار به نفع خودمان استفاده کنیم؟
ترید متقابل (counter-trading) و تشخیص روندها (identifying trend) دوتا از بهترین استراتژیهای سود بردن از روانشناسی بازار هستند.
در ترید متقابل فرد بر خلاف جهت بازار پیش میرود. اگر بازار بالا رفت میفروشد و اگر سقوط کرد میخرد. این نوع روش ترید معتقد است که وقتی ارزش یک دارایی کمتر از ارزش ذاتی آن باشد قیمتش بالا میرود و وقتی بیشتر باشد سقوط میکند. برای انجام این استراتژی باید بازار را به خوبی شناخت تا بتوان تشخیص داد قیمت دارایی بیش از ارزش واقعی آن است یا کمتر. پس تحلیل تکنیکال و فاندامنتال کاربرد زیادی دارند.
اما مسئله اینجاست که گاهی رفتار گلهای چنن قالب میشود که قیمت دارایی را بسیار فراتر یا کمتر از قیمت واقعی آن میبرد.
روش دوم تشخیص روندهاست. گفتیم که یکی از مشکلات رفتار گلهای این است که برخی سرمایهگذاران خیلی دیر از بازار خارج میشوند و ضرر میکنند. بااینحال اگر روندها را به موقع شناسایی کرده و زودتر از بقیه برای خروج اقدام کنید سود میکنید. توجه به حجم معاملات، نقاط مقاومت و حمایت و نظایر آن به شما کمک میکند که در زمان درست اقدام درست را انجام دهید.
کدام بعد از روانشناسی بازار اهمیت بیشتری دارد؟
پیشتر اشاره کردیم که روانشناسی بازار هم در بعد تریدینگ فردی و هم در بعدکلی بازار بررسی میشود. اما چه زمانی باید وضعیت روانشناسی خودتان را بهعنوان یک تریدر در نظر بگیرید و چه زمانی به وضعیت کلی روانشناسی بازار توجه کنید؟ بستگی دارد که در حال معاملهای با چه ابعادی هستید. در معاملههای بزرگ سعی کنید هر دوی این عوامل را در نظر بگیرید.
در روانشناسی تریدینگ به وضعیت خودتان به عنوان یک تریدر، در کنار سایر تریدرها توجه میکنید و در روانشناسی بازار، کل بازار را میبینید. هر تریدری احساسات و دنیای خود را دارد اما وقتی گروه بزرگی از آنها احساسات مشابهی داشته باشند باعث ایجاد جریان خاصی در بازار میشوند. بنابراین همانطور که میتوانید با شناخت و تسلط بر احساسات خود، سودتان را افزایش و زیانتان را کاهش دهید همین کار را درمورد کل بازار هم میتوانید انجام دهید.
باید تشخیص دهید که احساس مسلط بر بازار یک کریپتوی خاص چیست، چه عوامی باعث ایجاد آن شدهاند و احتمالا این حس چه زمانی تغییر میکند. با تشخیص درست این موارد میتوانید قبل از اینکه احساسات بازار تغییر کند و روند قیمت برگردد خرید یا فروش خود را انجام دهید.
وقتی گروه بزرگی از تریدرها حس طمع را نسبت به یک دارایی تجربه میکنند قیمت آن بالا میرود و وقتی احساس ترس را تجربه کنند سقوط میکند. بااینحال شناخت درست احساسات بازار فقط در تئوری راحت است اما در عمل نیاز به تجربه و دانش زیادی دارد.
در نظر داشته باشید که همیشه افزایش و کاهش قیمت داراییها مربوط به احساسات معمول تریدرها نیست گاهی کاملا ساختگی هستند تا سرمایه مردم را جذب کرده وسپس بدزدند.
روانشناسی بازار در یک نگاه
تسلط بر روانشناسی بازار اهمیت زیادی دارد و با درک روند آن میتوانید تصمیمات بهتری بگیرید، ریسکها را مدیریت کنید و از موقعیتهای پرچالش با موفقیت بیرون بیایید. به خاطر داشته باشید شبکههای اجتماعی و شایعاتی که پخش میشوند تاثیر زیادی بر روانشناسی بازار دارند. اگر تازهکار هستید احتمالا بیشتر تحت تاثیر شایعات فضای مجازی بخصوص توییتر قرار میگیرید. مراقب باشید که به دلیل ترس و طمع یا اعتماد کردن به افراد مشهور، دارایی خود را از دست ندهید. گاهی برخی شایعات نیز باعث برانگیختن احساسات تریدرها میشود.
مراقب رفتار گلهای باشید. نمیتوان گفته رفتار گلهای همیشه بد است. کسانی که از حباب بازار سود میکنند همین رفتار گلهای را دارند. بااینحال تشخیص زمان درست خروج از یک دارایی دشوار است.
رفتار گلهای به دنبال یک شور و نشاط غیرمنطقی اتفاق میافتد. زمانی که تریدرها بیش از حد خوشبین هستند قیمت بالا و بالاتر میرود اما وقتی سقوط کند، شرایط وحشتناکی رقم میخورد. مهمترین عاملی که باعث میشود از رفتار گلهای دور باشید و به موقع وارد یک معامله یا از آن خارج شوید مطالعه و بررسی شرایط بازار و اعتماد نکردن به سایر تریدرهاست. سعی کنید کورکورانه دنبال نکنید.
در چنین فضایی ابتدا تحقیقات لازم را انجام دهید و اگر میتوانستید از فضای روانی حاکم سود بگیرید وارد عمل شوید.
سوالات متداول
روانشناسی بازار چیست؟
روانشناسی بازار به معنی وضعیت روحی و روانی تریدرها و اقداماتی است که از پی آن انجام میدهند که باعث ایجاد جریانهایی در بازار میشود.
برای حذف کردن احساسات از تریدینگ چه کاری میتوان انجام داد؟
داشتن استراتژی های شفاف، مدیریت ریسک، تمرین برای مدیریت احساسات، یادگیری از اشتباهات گذشته، داشتن ژورنال معاملاتی و استفاده از ابزارهای اتوماتیک برای انجام تریدینگ روشهای شناخته شدهای هستند.
آیا میتوانیم از روانشناسی بازار در سطح کلان آن، به نفع خودمان استفاده کنیم؟
از آنجایی که احساسات مشابه در گروهی از تریدرها باعث ایجاد جریانهای موجگونه میشود اگر بتوانید بر این موج سوار شوید و در زمان مناسب از آن کناره بگیرید سود خوبی بدست میآورید.
