فیلمی دیده بودم که زن شخصیت اول فیلم، قادر نبود پایش را از خانه بیرون بگذارد و از ترس این موقعیت (قرار گرفتن در جامعه)، روزهای متوالی خود را در خانه حبس کرده بود. ترس از اجتماع در افراد درونگرا بروز بیشتری دارد و بسیاری افراد بیشتر ترجیح میدهند تنها باشند تا در میان اجتماع. اما در یک وضعیت حاد، فرد دچار ترس از قرار گرفتن در موقعیتهای اجتماعی میشود که شاید شدیدترین حالت آن، مقل شخصیت فیلمی است که گفتم. این وضعیت را آگورافوبیا میگویند که به گذرهراسی، بازارهراسی و .. ترجمه شده و به طور کل به عارضهای که طی آن فرد از حضور در مکانهای شلوغ گریزان است و یا از گیر افتادن در موقعیتهایی که پاسخ اضطرابی طلب میکند – مثلا حضور در جمعی که او را وادار به واکنش خاصی در برابر شخصیتش بکند – دچار هراس است.
آگورافوبیا (که در مطلبی دیگر به شکل ویژه به آن خواهیم پرداخت) در واقع شکلی حاد از اضطراب اجتماعی است. اضطراب اجتماعی، که در گذشته فوبیای اجتماعی نامیده میشد، نوعی اختلال اضطراب است که فرد مبتلا به آن در موقعیتهای اجتماعی روزمره دچار اضطراب و خودآگاهی شدید میشود.
اضطراب اجتماعی؛ نشانهها و علل
افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی به صورت شدید، مداوم و مزمن از اینکه مورد نگاه و قضاوت دیگران قرار بگیرند و به خاطر رفتار خود تحقیر یا شرمزده شوند، میترسند. ممکن است این ترس آنقدر شدید باشد که کار، درس یا سایر فعالیتهای فرد را مختل سازد.
آنها اغلب چند روز یا چند هفته قبل از شروع وضعیتی که از آن میترسند دلشوره میگیرند. به علاوه، معمولا دچار عزت نفس پایین و افسردگی میشوند. علل اضطراب اجتماعی همچنان در حال بررسی است.
اضطراب اجتماعی(جمع هراسی) به زبان ساده ترس از قرار گرفتن در موقعیت های مختلف اجتماعیست که مستلزم تعامل و ارتباط با دیگران می باشد. این ترس دلایل متفاوتی ممکن است داشته باشد؛ در واقع اضطراب اجتماعی به عصبی بودن و متزلزل شدن در محیط های اجتماعی می انجامد.
به بیانی دیگر اختلال اضطراب اجتماعی که به عنوان هراس اجتماعی نیز شناخته می شود، نوعی از اختلالاتِ اضطراب است که که توسطِ یک میزانِ قابل توجه ترس در موقعیت یا موقعیت هایِ اجتماعی(مکان های جدید، خوردن در مکان های عمومی، مهمانی ها و گردهمایی ها و…) بروز می کند و سببِ پریشانیِ شدید و اختلال در قسمت هایِ مختلفی از زندگی روزمره می شود.
اضطراب اجتماعی با طیفی از اختلالات مانند: اختلالات اضطرابی، اختلالات خلقی، اوتیسم، اختلالات خوردن، اختلالِ مصرفِ مواد و… ممکن است مرتبط باشد.
اختلال اضطراب اجتماعی درجات مختلفی دارد و گاه ممکن است چنان شدید باشد که ابعاد و زمینه های مختلف زندگی فرد را در بربگیرد، آن را با ترس بیامیزد و زندگیِ اجتماعی و روابطش را به کلی مختل کند.
اختلال اضطراب اجتماعی معمولا در بین اعضای خانواده وجود دارد و ممکن است همراه با افسردگی یا سایر اختلالات اضطراب نظیر اختلال هراس یا اختلال وسواس فکری-عملی باشد. بعضی از افراد دچار اختلال اضطراب اجتماعی برای فرار از این وضعیت به الکل یا مواد دیگر رو میآورند که منجر به اعتیاد میشود.
دلایل به وجود آمدن اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماع
همانطور که گفتیم، اضطراب اجتماعی هراسِ شدید از موقعیت های اجتماعی است که دلایل زیر را دارد:
- ترس از داوری، قضاوت و ارزیابی هایِ منفی دیگران…
- ترس از توجه و زیر نظر گرفته شدن توسط دیگران
- ترس از نگرفتن تأیید و پس زده شدن…
- ترس از به اندازهی کافی خوب نبودن…
- ترس از نادرست بودن و احمقانه عمل کردن در حضور دیگران
- ترس از انتقادهای دیگران…
- ترس از تحقیر شدن توسط دیگران…
- تمایل به دوری از جامعه و ماندن در نقطهی امن خود…
- و…
کسی که دچار اضطراب اجتماعی است، آرام آرام از محیطهای اجتماعی فاصله می گیرد؛ ممکن است منزوی و خانه نشین شود و به فردی عصبی، افسرده و ناکارمد تبدیل گردد…
عواملی مانند: وراثت، الگوهایِ رفتاریِ اشتباه والدین، تربیت نادرست، محیطِ رشد، نادیده گرفته شدن در کودکی، مصرف مواد، عواملِ کاهنده ی اعتماد به نفس در سنین کم، آزارِ جنسیِ در سنینِ کودکی، عزت نفس آسیب دیده و… می توانند باعث اضطراب اجتماعی شوند.
علایم اضطراب اجتماعی
تنها زمانی اختلال اضطراب اجتماعی در فرد تشخیص داده میشود که اجتناب، ترس یا اضطراب نسبت به موقعیت اجتماعی در زندگی روزمره، شغل و زندگی اجتماعی اختلال ایجاد کند یا فرد در اثر اضطراب دچار استرس قابل توجه شود. DSM-5 برای تشخیص علائم اختلال اضطراب اجتماعی معیارهای زیر را ارائه کرده است:
- فرد از یک یا چند موقعیت اجتماعی که در آن مورد بازپرسی و توجه دقیق دیگران قرار بگیرد میهراسد. برای نمونه میتوان به ملاقات با افراد غریبه، نگاه کردن به او هنگام غذا خوردن یا سخنرانی اشاره کرد.
- فرد میترسد طوری رفتار کند که شرمنده شود یا مورد قضاوت منفی قرار گیرد.
- فرد تقریبا همیشه با قرار گرفتن در موقعیتهای اجتماعی دچار اضطراب شدید میشود.
- فرد از موقعیتی که نسبت به آن وحشت دارد میگریزد یا با اضطراب و پریشانی آن را تحمل میکند.
- ترس یا اضطراب فرد نسبت به خطر واقعی موقعیت اجتماعی غیرمنطقی است.
- ترس یا اضطراب فرد دائمی است و معمولا تا شش ماه یا بیشتر طول میکشد.
- اجتناب، اضطراب یا پریشانی به طرز قابل توجهی عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد را مختل میسازد.
از جمله علائم اضطراب اجتماعی به شکل فیزیکی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرخ شدن، تعریق، لرزش، بالا رفتن ضربان قلب یا احساس «خالی شدن ذهن»
- حالت تهوع یا به هم خوردن مزاج
- حالت ایستادن فرد تغییر میکند، با دیگران ارتباط چشمی برقرار نمیکند یا بسیار آرام صحبت میکند.
به علاوه، تنها زمانی قادر به تشخیص علائم اضطراب اجتماعی و ترس یا اضطراب خواهیم بود که فرد در حال سخنرانی یا اجرا در جمع باشد.
عوامل، ریشهها و زمینههای بروز اضطراب اجتماعی
یکی از نکات مهم درباره اضطراب اجتماعی و به طور کلی هر گونه اختلال و اضطراب روانشناختی دیگری، توجه و شناخت زمینهها و عوامل به وجود آمدن چنین اختلالاتی است. با شناخت این عوامل درمییابیم بسیاری از این عارضهها، بر اساس رفتار نادرست والدین، اولیای مدرسه، دوستان و همچنین عوامل محیطی دیگر و البته ژنتیک و .. ایجاد میشود. بنابراین پس از شناخت این عوامل در بسیاری از موارد میتوانیم مانع بروز اختلالات شخصیتی در فرزندان و اطرافیان خود شویم. بنابراین توصیه میکنم حتی افرادی که خود یا نزدیکانشان دچار این اختلالات نیستند نیز این مطالب را مطالعه کنند – بخصوص والدین دارای فرزند – تا هم یاد بگیرند با رفتار صحیح، مانع بروز مشکلات روانشناختی در فرزندان خود بشوند و هم در نتیجه جامعه سالمتری به لحاظ سلامت روان داشته باشیم.
عوامل ژنتیکی
اگر ابتلاء به SAD در شما تشخیص داده شده است، احتمالا دارای ژنهایی هستید که شما را مستعد ابتلا به این بیماری کردهاند. اگر در بستگان درجه اول شما فردی مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی وجود دارد، ممکن است شما نیز ۲ تا ۶ برابر بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این اختلال باشید.
مولفه ژنتیکی اختلال اضطراب اجتماعی، «وراثت» اختلال نیز نامیده میشود. اگرچه میزان وراثت میتواند در مطالعات بسیار متفاوت باشد؛ امّا در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد تخمین زده شده است. به این معنا که تقریباً یک سوم دلایل اساسی اختلال اضطراب اجتماعی ناشی از وراثت میشوند.
وراثت نسبت تغییر یا دگرگونی در یک فنوتیپ (ویژگی، خسیسه یا مشخصه جسمانی) است که تصور میشود ناشی از تغییرات ژنتیکی در میان افراد باشد. تغییر یا دگرگونی باقی مانده، معمولاً به عوامل محیطی نسبت داده میشود. مطالعات مربوط به وراثت عموماً نسبت مشارکت ژنتیک و عوامل محیطی را در یک خصیصه یا ویژگی خاص تخمین میزنند.
عوامل محیطی
دلایل روانی اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) شامل عواملی در محیط است که در حین رشد کردن و بزرگ شدن، شما را تحت تاثیر قرار میدهد. اگر یکی از والدین شما مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) باشد، احتمال ابتلای خود شما این بیماری نیز وجود دارد. روانشناسان درباره چگونگی ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی از طریق یادگیری در کودکان نظریههایی دارند.
کودکان و اختلال اجتماعی
- شایسته سازی مستقیم: آیا جایگاه خود در کلاسهای بازی را از دست داده بودید؟ آیا بچههای دیگر شما را مسخره میکردند؟ یا به طور دائم قربانی تمسخر یا آزار بودهاید؟ اگر چه این یک محرک ضروری نیست؛ اما از سر گذراندن یک اتفاق آسیب زا در سنین پایین، میتواند در سالهای آینده در ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی تاثیر بگذارد.
- یادگیری مبتنی بر مشاهده: حتی اگر خودتان یک واقعه آسیبزا را تجربه نکرده باشید، آیا پیش نیامده است که شخص دیگری را در یک موقعیت اجتماعی آسیب زا مشاهده کرده باشید؟ برای کسانی که از قبل مستعد ابتلا به این اختلال بودهاند ، تاثیر این مشاهده میتواند مشابه تجربه مستقیم آن باشد.
- انتقال اطلاعات: داشتن والدین هراسان و مبتلا به اضطراب اختلال اجتماعی میتواند به صورت ناآگاهانه اطلاعات کلامی و غیرکلامی درباره خطرات موقعیتهای اجتماعی به کودکان منتقل کند. اگر مادر شما مدام درباره آنچه که ممکن است دیگران درباره او فکر کنند نگران است، احتمال دارد که برخی از این اضطرابها در خود شما نیز ایجاد شود.
همچنین اگر موارد زیر را تجربه کرده باشید، تربیت شما میتواند بر احتمال ایجاد SAD تاثیر بگذارد :
- اگر به عنوان یک کودک به اندازه کافی در موقعیتهای اجتماعی قرار نگرفته باشید و اجازه و فرصت توسعه مهارتهای اجتماعی مناسب به شما داده نشده باشد.
- اگر یکی از والدین شما یا هر دوی آنها منتقد، کنترلگر، ناپذیرنده یا بیش از حد محتاط بودهاند. کودکانی که به مراقب اصلی خود دلبستگی نداشته باشند، بیشتر در معرض خطر هستند؛ زیرا نمیتوانند در موقعیتهای استرس زا آرامش خود را حفظ کرده و خود را آرام کنند.
بازداری رفتاری در دوران کودکی
از آنجا که این رفتار خود را در سن بسیار کم نشان میدهد، احتمالاً یک خصیصه ذاتی و نتیجه عوامل بیولوژیکی است.
اگر درباره این که کودک شما در موقعیتهای جدید و ناآشنا بیش از حد احساس ترس داشته یا عقبنشینی میکند نگران هستید، ممکن است صحبت کردن درباره این نگرانی با یک فرد متخصص برای شما مفید باشد. کودکان خردسالی که بازداری رفتاری دارند، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در سنین کودکی قرار دارند. بنابراین هر نوع مداخله زودهنگام ممکن است به جلوگیری از بروز مشکلات در ادامه زندگی کمک کند.
اختلال اضطراب اجتماعی به کجا میانجامد؟
ترس و ناراحتی های شدید نیز ممکن است باعث حملاتِ هراس شوند. برخی از مبتلایان به هراسِ اجتماعی برای درمان اضطراب اجتماعی دست به خوددرمانی با الکل یا داروهایِ کاهنده ی ترس میزنند تا به مهارِ هراسِ اجتماعی برسند. این اختلال در صورت عدم تشخیص و درمان نشدن ممکن است به الکلی شدن، اختلالاتِ خوردن، مصرفِ مواد و حتی خودکشی یا میل به آن منجر شود.
هرچند افراد در مواقع مهم زندگی درجات مختلفی از اضطراب و کم رویی را تجربه می کنند اما منظور ما از اضطراب اجتماعی اختلالی است که زندگی، فعالیت ها، شادی و آرامش فرد را در محیط ها و موقعیت هاِیِ جدید، مهم و… تحت الشعاع خود قرار دهد.. این افراد ممکن است مواردی را بروز دهند یا حس کنند:
- از نگاه کردن مستقیم(چشم در چشم شدن) پرهیز می کنند…
- کمتر چهرهی خود را نشان می دهند…
- در شروع کردن صحبت(آغاز کردن مکالمه) و حفظ آن با مشکل مواجه هستند…
- در محیط های اجتماعی برانگیختگی و حالاتِ عصبی را بروز می دهند…
- انگیزه ای برای حضور در اجتماع ندارند وگوشه گیر می شوند…
- برای حفظ آرامش خود از اجتماع دوری می کنند؛ در واقع به جای حل مسئله، صورتِ آن را پاک میکنند…
- سرشان پر است از واگویه های ذهنی و جملاتِ تخریب گر مانند: همه به من نگاه می کنند.. همه به من توجه دارند و زیر نظر هستم.. الآن کار احمقانه ای خواهم کرد.. همه میفهمند هیچ کاری را درست انجام نمی دهم و…
- تمایلی به رابطه برقرار کردن با دیگران ندارد…
- نادیده گرفتن نقاطِ قوت و توانایی خود و برجسته کردن ضعفِ خود
- اعـتماد به نفس بسیار پایین..
- عدم قبولِ مسئولیت…
در این مطلب مجال آن نیست که به راهکارهای درمانی این اختلال بپردازیم. البته توصیه همیشگی مراجعه به تراپیست و درمانگر است. اما تلاش میکنیم تجربیاتی در زمینه راهکارهای درمانی را نیز در مطالب دیگر با شما به اشتراک بگذاریم.
منابع مورد استفاده در تهیه این مقاله:
