ابرآروان؛ از ارتباطش با قطع اینترنت در ایران تا تحریم توسط اتحادیه اروپا

اتحادیه اروپا ۳۲ شخص و نهاد را در فهرست تحریم‌های خود قرار داده که شرکت ابرآروان و رسانه پرس‌ تی وی، شبکه انگلیسی زبان وابسته به جمهوری اسلامی ایران در میان آنها قرار دارد. اما اگر می‌خواهید بدانید شرکت خصوصی ابرآروان چرا در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفته و اصولا چه ارتباطی با موضوع قطع اینترنت در ایران دارد، این یادداشت را مطالعه کنید.

ماجرای شرکت همکار ابرآروان در آلمان

چند وقت پیش در اواخر مهرماه، یک برنامه تلویزیونی آلمانی مورد توجه کاربران ایرانی در شبکه‌های مجازی قرار گرفت. مجری آلمانی این برنامه شروع به صحبت درباره قطعی اینترنت در ایران کرده و از شرکت ابرآروان نام برد. این مجری ضمن تاکید بر نقش ابرآروان در محدوسازی اینترنت برای ایرانیان، ادعا کرد شرکت ابرآروان با همکاری یک شرکت آلمانی در یک ساختمان کوچک در شهر دوسلدورف آلمان این کار را انجام می‌دهد و در صورت اثبات این موضوع، دولت آلمان مسئله را به صورت کیفری پیگیری خواهد کرد. سپس وزیر امور خارجه آلمان اعلام کرد که سازمان امنیت و وزارت اقتصاد این کشور در حال بررسی همکاری این شرکت آلمانی با جمهوری اسلامی ایران در اعمال محدودیت‌ های اینترنت ایران هستند.

تحقیقات مشترک وب‌سایت آلمانی “نتس‌پولیتیک” و مرکز پژوهشی کورکتیو و همچنین روزنامه تاتس در آلمان، نام، مشخصات و آدرس شرکتی با فعالیت بحث‌برانگیز به نام سافت کلود مستقر در مربوش در نزدیکی دوسلدورف را افشا کرده‌اند که به گفته آن‌ها در عمل چیزی جز یک نشانی پستی نیست، ولی در عین حال خود را به عنوان شرکتی آلمانی جا زده و کمترین اشاره‌ای به ارتباط خود با ابرآروان نکرده است.

طبق گزارش دویچه وله «در پی افشای این ارتباط ابرآروان نیز با حذف نام سافت کلود از صفحه خود، به نوعی نشان داد که ظاهرا چیزی برای پنها‌ن‌کاری وجود دارد و این شرکت از کنار رفتن ابرها و انجام تحقیق و تفحص در خصوص نقش خود در همکاری با حکومت ایران در قطع شدن اینترنت هراس دارد.

به خصوص که بازتاب رسانه‌‌ای این خبر واکنش وزیر خارجه آلمان را نیز به دنبال داشت و با آغاز تحقیقات سازمان امنیت آلمان، به نظر می‌رسد که این شرکت احتمالا به دردسر بزرگی افتاده است. اگرچه تا زمان روشن شدن تحقیقات باید صبر کرد و در انتظار انتشار نتایج ماند، اما آن‌گونه که از گفت‌وگو با ژان پیترز، پژوهشگر مرکز پژوهشی  “کورکتیو” و یکی از نویسندگان این گزارش دریافتم، بعید نیست که زمان پیاده شدن ابرآروان از ابرهایی که به کمک رانت دولتی بر آن سوار شده بود فرا رسیده باشد.»

اما در دو سه سال گذشته، موج اتهام بر شرکت ابرآروان توسط چند تن از کارشناسان اینترنت مانند جادی میرمیرانی و حسین رونقی و کاربران شبکه اجتماعی شکل گرفته بود که همواره تمام اتهامات توسط این شرکت رد می‌شد. اما چرا و از کجا این انتقادها شکل گرفت و چرا این افراد ابرآروان را متهم به دست داشتن در ایجاد محدودیت در اینترنت کرده‌اند؟

برای بررسی ماجرا باید به چند سال قبل برگردیم. حدود ۵ سال پیش سرویس‌دهندگان اینترنت موظف شدند تا ترافیک داخلی و بین‌الملل را تفکیک کنند از این رو  شرکت ابر آروان در مزایده پروژه ابرایران به عنوان اصلی‌ترین شرکت اجرایی در توسعه شبکه ملی اطلاعات انتخاب شد. یکی از اهداف این پروژه به وضوح کاهش وابستگی به اینترنت بین‌الملل و توسعه اینترنت ملی بود. سال ۹۹ متن قرارداد ابرایران که در آن سازمان فناوری اطلاعات ایران (طرف اول) و ابر آروان (طرف دوم) منتشر شد؛ که در آن چند بند جنجال برانگیز مثل فراهم کردن امکان شنود قانونی (LI) کلیه تجهیزات و سرویس‌ها در صورت نیاز، مدیریت «قطع» یا وصل و یا ایجاد محدودیت و اعمال سیاست‌های کوتاه مدت و بلندمدت، فراهم آوردن موارد فوق در هر نقطه‌ای که طرف اول تعیین کند، اجرای دستور طرف اول یا سایر مراجع ذیصلاح در مورد قطع یا تغییر ارائه خدمات پروژه به چشم می‌خورد.

ابر آروان در آخرین رویداد سوار ابر‌ها که ۲۸ فروردین برگزار شد، به شکل عمومی تمام اتهام‌هایی که به این شرکت وارد شده بود را رد و اعلام کرد در شرایطی که تمامی سایت‌های دولتی و سامانه‌های حساس، همچنین اکثریت کسب‌وکار‌های بزرگ خصوصی سال‌هاست که با الزام شورای عالی فضای مجازی در دیتاسنتر‌های داخلی میزبانی می‌شوند، هیچ‌کدام از شرکت‌های ابری نمی‌توانند نقشی مستقیم یا حتی غیرمستقیم در محدودیت‌های اینترنت داشته باشند. این شرکت حتی در راستای شفافیت از زمستان ۹۸ سامانه رادار را برای رصد اختلالات اینترنت منتشر کرده است تا ثابت کند اختلالات اینترنت در ید این شرکت نیست.

ابرآوران در پاسخ به بند‌های جنجال برانگیز قرارداد پروژه ابرایران توضیحاتی ارائه کرده است. در خصوص بند مدیریت «قطع» یا وصل و یا ایجاد محدودیت بیان کرده است در صورت صدور دستور قطع، قطعی تنها در دسترسی مشتریان به خدمات ابری در دیتاسنتر‌های در مالکیت سازمان فناوری اطلاعات ایران انجام می‌گیرد. به ادعای ابر آروان این موضوع ارتباطی با قطع اینترنت نخواهد داشت؛ و درباره امکان شنود قانونی توضیح داده است که امکان شنود قانونی یا LI یا Lawful Intercept امکانی است که به نهاد‌های امنیتی و قضایی امکان شنود دیتای عبوری از شبکه سرویس‌دهنده اینترنت را می‌دهد. این امکان البته مختص ایران نیست و در تمام دنیا حتی در بزرگ‌ترین اپراتور‌ها مثل AT&T نیز مرسوم است.

ابرآروان چگونه متولد شد و چه مسیری را در صنعت آی تی طی کرد؟

ابر آروان سال ۱۳۹۴، در قالب یک استارت‌ آپ ایرانی متولد شد تا به گفته خودش کمک کند جهان امن‌تر، سریع‌تر و در دسترس‌تر باشد.

شرکت ابر آروان که خود را تنها عرضه‌ کننده یکپارچه زیرساخت ابری در ایران معرفی می‌کند، شامل یک تیم ۲۰۰ نفره است که بخش بزرگی از کسب‌ و کارهای آنلاین و وب‌ سایت‌ های ایرانی و خارجی از بستر ابری آن استفاده می‌کنند. بنا بر اعلام ابرآروان، بزرگ‌ترین شرکت‌ های فعال در زمینه تجارت الکترونیک کشور، سازمان‌ های دولتی، بانک‌ ها، و خبرگزاری‌ ها ازجمله استفاده‌کنندگان از خدمات این شرکت هستند که ازجمله آنها می‌توان به مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، برخی وزارتخانه ها، بانک های پاسارگارد، سامان، آینده، زرین پال، دیجی کالا، اسنپ، دیوار، علی بابا، نشان و … اشاره کرد.

طبق آخرین تغییرات اعمال شده در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران، اعضای هیئت مدیره شرکت نویان ابر آروان شامل دو شخص حقوقی با نام های شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان، شرکت زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان که هر دو از زیر مجوعه های بانک پاسارگاد محسوب می‌شوند، به همراه یک فرد حقیقی به نام پویا پیرحسینلو هستند.

ابر آروان در آخرین رویداد سوار ابرها که ۲۸ فروردین برگزار شد، به شکل عمومی تمام اتهام‌هایی که به این شرکت وارد شده بود را رد و اعلام کرد میزبانی از کسب‌وکارها در ایران یا خارج ایران تفاوتی در تصمیم حاکمیت برای قطع اینترنت ایجاد نمی‌کند؛ چراکه به گفته پیرحسین‌لو، حتی در صورت قطع اینترنت، سرویس‌های حساس و منتخب ایرانی فارغ از اینکه داخل ایران میزبانی شده باشند یا خارج ایران، می‌توانند با انتخاب حاکمیت به کارشان ادامه دهند.

ابر آروان اهداف بزرگی را برای خود تا پایان سال ۱۴۰۱ ترسیم کرده بود. به شکل مشخص فعالیت گسترده بین‌المللی و همینطور راه‌اندازی دیتاسنترهای ابری بزرگ در ایران و حتی ورود به بازار بورس برخی از این برنامه‌ها بودند.

ابر آروان در آخرین رویداد سوار ابرها، از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری تاریخ ایران در حوزه‌ دیتاسنتر ابری در این شرکت خبر داده بود. در آن تاریخ ابرآروان همچنین از جذب سرمایه ۵۰۰ میلیارد تومانی از فناپ و ارزش‌گذاری ۱۵۰۰ میلیارد تومانی توسط این هلدینگ خبر داده بود.

ابر آروان اگرچه محصولات متنوع و کاملی در حوزه سرویس‌های ابری ارائه می‌دهد اما مهم‌ترین و پیشرفته‌ترین محصول اصلی ابر آروان، همواره CDN یا شبکه توزیع محتوا بوده است. پویا پیرحسین‌لو مدیرعامل ابر آروان یک سال پیش و مهر ۱۴۰۰، در مصاحبه‌ای اعلام کرد در ایران سهم کلودفلر از بازار CDN حدود ۷۰ درصد و سهم ابر آروان ۲۵ درصد است. او همچنین گفته بود ۹۵ درصد بازار ایران در اختیار کلودفلر و ابر آروان است.

مدیرعامل ابر آروان در همان مصاحبه و در پاسخ به این سوال که همکاری این شرکت برای تحقق اهداف «شبکه ملی اطلاعات» چه خواهد بود گفت:

«معنی و مفهوم شبکه ملی اطلاعات و سرنوشت آن حداقل برای ما نامشخص است. مشخصا ابر آروان زیرساخت یک‌پارچه ابری است و هیچ‌کاری بیرون از این نمی‌کند. ما پیمان‌کار هیچ جایی نیستیم، در هیچ پروژه خاص و عجیبی نه بودیم و نه هستیم نه خواهیم بود. ما کلود پروایدر هستیم. کلود پروایدرها هم در دنیا به توسعه اقتصاد کمپانی‌های تکنولوژی محور و افزایش کیفیت زندگی مردم کمک می‌کنند؛ ولاغیر. ما کلود پروایدر بودیم، هستیم و خواهیم بود. در هیچ پروژه‌ای در هیچ جای دنیا هیچ‌کاری نمی‌کنیم به جز تخصصی که داریم یعنی تولید محصولات ابری برای اینکه به کسب‌وکارها و مردم کمک کنیم.»

در فروردین ۱۴۰۱ نیز آمارهای رسمی ابر آروان روی کدال منتشر شد. بررسی صورت‌های مالی یک سال گذشته ابر آروان حکایت از درآمد عملیاتی 72 میلیارد تومانی (حدود دو برابر سال مالی قبل) و سود خالص 21 میلیارد تومانی برای این شرکت داشت.

دارایی‌های نامشهود ابر آروان نیز حدود 97 میلیارد تومان برآورد شده بود. در این گزارش دارایی‌های ثابت مشهود این مجموعه نیز 121 میلیارد تومان برآورد شد که 37 درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته بود. جمع دارایی‌ها نیز برای سال 1400 نزدیک به 272 میلیارد تومان عنوان شده بود.

از کجا موج انتقادات به ابرآروان شکل بین المللی به خود گرفت

چند هفته پیش گروه هکری انانیموس نیز اسنادی منتشر کرد که در آنها نشان داده می‌شد شرکت ابرآروان با دستور کمیته فیلترینگ جمهوری اسلامی، سایت‌های مختلفی را مسدود کرده و حتی در یک مورد، فراتر از دستورِ داده شده، علاوه بر تارنمای یک سایت آی‌ پی سرور آن را هم مسدود کرده بود.

گزارش‌ها حاکی از آن است که گرچه مطابق قانون جمهوری اسلامی، شرکت‌های ایرانی می‌توانستد درمقابل درخواست‌های غیرقانونی، پرونده‌ای در دیوان عدالت اداری علیه «قانون دسترسی به اطلاعات شهروندان» باز کنند و در مقابل افشای داده‌های کاربران مقاومت کنند، اما بدون حکم قضایی و تنها با دریافت یک ایمیل اطلاعات کاربران را با ذکر «آرزوی موفقیت» و «مجدد امری بود در خدمت هستیم» در اختیار حکومت قرار داده‌اند. ویرگول و ابرآروان از جمله سرویس‌هایی‌اند که اقدام به افشای اطلاعات کاربران کرده‌اند.

ابرآروان در تاریخ ۲۹ مهر و با بالا گرفتن اتهامات علیه خود ضمن تکذیب دست داشتن در قطع و اعمال محدودیت در اینترنت، تاکید کرد که این موضوع را در دادگاه های بین المللی پیگیری می‌کند.

این شرکت طی بیانه‌ای اتهامات وارد شده علیه خود مبنی بر نقش داشتن در قطع، محدودیت و فیلترینگ اینترنت را رد کرد و گفت: «ابرآروان فقط و فقط زیرساخت ابری ارائه می‌دهد و این فناوری نه در ایران و نه در هیچ‌ جای جهان نمی‌تواند نقشی در پروژه‌های محدودسازی یا مسدودسازی اینترنت داشته باشد.»

پس از بالا گرفتن امواج اعتراض به ابرآروان و نقش آن در مسدودسازی ارتباط مردم ایران با جهان، بخصوص پس از  ایجاد اختلال توسط حکومت در اینترنت همزمان با تشدید اعتراضات مردم ایران، ابتدا این موضوع توسط آلمان به صورت جدی مورد پیگیری قرار گرفت چون این اتهام وجود داشت که یک شرکت آلمانی با ابرآروان در خصوص فعالیت‌هایش همکاری می‌کند. چند روز پس از گزارش رسانه آلمانی و قول پیگیری از جانب وزیر خارجه آلمان، بیانیه اتحادیه اروپا در تحریم شرکت ابرآروان ارایه شد.

در بخش دلایل این تحریم، اتحادیه اروپا عنوان کرده که ابر آروان، از تلاش دولت برای کنترل اینترنت حمایت کرده و از سال ۲۰۲۰ یک بازیگر جدی در پروژه‌های دولتی و وزارت ارتباطات برای تهیه نسخه‌ای جداگانه و ایرانی (ملی) از اینترنت بوده است

واکنش ابرآروان به تحریم چه بود؟

چند لحظه بعد از انتشار خبر تحریم ابر آروان از سوی اتحادیه اروپا، ابر آروان در اطلاعیه کوتاهی از این تصمیم اتحادیه اروپا ابراز تعجب کرد و تمام اتهام‌هایی که به این شرکت وارد شده را رد و برای رفع تحریم از مراجع بین المللی پیگیری قاونی انجام می دهد. متن بیانیه به شرح زیر است:

«امروز انتشار خبر تحریم آروان‌کلاد از سوی اتحادیه‌ی اروپا در حالی اعلام شد که چند ماهی است با ارایه دلایلی فنی و روشن، اتهامات واهی و ادعاهای بی‌اساس مبنی‌بر نقش داشتن در محدودیت یا قطع اینترنت را بارها رد کرده‌ایم.

می‌پذیریم که در جنگ رسانه‌ای در مقابل شایعه‌ها و جعل واقعیت شکست خورده‌ایم و نتوانسته‌ایم از حقانیت خود به‌درستی دفاع کنیم. اتهامات نادرست از طریق رسانه‌های اجتماعی و خبرگزاری‌ها، بدون شواهد محکم، آن قدر تکرار شده که امروز مبنایی برای این تحریم ناعادلانه قرار گرفته است.

اثرپذیری و دنباله‌روی نهادهای اروپایی از این اتهام‌های یک‌طرفه و بی‌اساس، ناامیدکننده است. بدون شک برای احقاق حقوق مادی‌ و معنوی خود به کمک مراجع دارای صلاحیت بین‌المللی اقدام خواهیم کرد.

علاوه‌بر این، ما مسیرمان را به سمت توسعه محصولات ابری و خدمت به مشتریان خود ادامه خواهیم داد و به عنوان یک استارت‌آپ فناوری بین‌المللی در اکوسیستم فناوری ابری، در کنار سایر ارایه‌دهندگان ابری در سراسر جهان رشد خواهیم کرد.»

نتیجه‌گیری؛ آیا ابرآروان واقعا و به شکل فنی در قطع اینترنت دست دارد؟

قبل از نتیجه‌گیری یک نکته مهم را باید گفت. ابرآروان در دفاعیات خود جایی اظهار کرده «ابرآروان فقط و فقط زیرساخت ابری ارائه می‌دهد و این فناوری نه در ایران و نه در هیچ‌ جای جهان نمی‌تواند نقشی در پروژه‌های محدودسازی یا مسدودسازی اینترنت داشته باشد». در بسیاری از مواقع مدیران شرکت تلاش کرده‌اند با بیان بخشی از حقیقت خود را تبرئه کنند. البته این درست است که شرکت ابرآروان توانایی آن را ندارد که اینترنت را قطع یا مسدود کند و این کار را انجام نداده است. موضوع این‌جاست که منتقدان هم چنین ادعایی نکرده‌اند. مسئولیت ابرآروان در آنجا چهره می‌نماید که این شرکت با اقدامات و ابزارهای فنی خود، شرایطی فراهم آورده تا حاکمیت با زحمت و هزینه کمتری به قطع اینترنت اقدام کند و این کار را نیز آگاهانه انجام داده است.

اگر شما یک شرکت و استارت‌آپ مدرن خصوصی باشید که با ایده‌های به روز و هدف ارتقای دسترسی در دنیای اینترنت پا به عرصه فعالیت گذاشته باشید اما بعد مشخص شود که حتی ردپای کوچکی از شما در جلسه‌ای که هدفش محدودسازی، کنترل یا مسدودسازی ارتباطات مجازی است وجود دارد، آن وقت نام شما را چه می‌توان گذاشت؟

تمام فعالیت‌های ابرآروان در حوزه‌های مورد انتقاد و همکاری با حکومت، در زمان دولت روحانی و بخصوص در زمان وزارت آذری جهرمی رخ داد. آذری جهرمی امروز توسط برخی از کارشناسان فعال در حوزه اینترنت، به قصاب اینترنت شهره شده است چرا که تنها قطعی کامل اینترنت در ایران، به شکل موفقیت‌آمیز، در زمان وزارت او رخ داده است. همان وزیر جوان و خوش‌برخوردی که تظاهر می‌کرد با فیلترینگ مخالف است و دل در گرو پیشرفت دارد.

ابرآروانی‌ها نیز جوانان خوش‌چهره و امروزی و مدرنی هستند که شاید بتوان نام نخبه بر آنها نهاد چرا که دست‌کم در زمینه کاری خود متخصص و توانمند هستند. اما آیا آنها هم مانند وزیر جوان فقط ظاهری فریبنده داشته‌اند و در نهان، دست‌شان، تخصص‌شان و کدهایی که می‌نویسند برعلیه کاربران و مردم کشورشان مورد استفاده قرار گرفته است؟

سرویس‌ها و زیرساخت‌های ابری، یکی از تازه‌ترین تکنولوژی‌های مهم در وب جهانی است که در حال خدمت‌رسانی به هزاران وبسایت و میلیون‌ها کاربر است. هدف و کارکرد آروان کلاود نیز روی کاغذ، توسعه زیرساخت‌ها و خدمات ابری بوده است. در برخی موارد نیز حق با آنهاست. بسیاری از شرکت‌های خصوصی در کشورهای اروپایی یا آمریکا نیز همین خدمات را ارایه می‌دهند و همین همکاری‌ها را با دولت‌های‌شان دارند.

اما بدون شک، افراد نخبه‌ی ما در شرکت ابرآروان فقط سرشان روی کدها و فضای ابری نبوده و از جهان واقعی پیرامون‌شان هم اطلاعاتی دارند. مثلا در حوزه تخصصی خودشان، خبر دارند که وضعیت اینترنت در چین به چه شکلی است. مفهوم و اهداف شبکه ملی اطلاعات یا راه‌اندازی اینترانت در کشوری مثل ایران را می‌توانند درک کنند. آنها دستکم یک بار به معنای دقیق کلمه، همکاری در قطع اینترنت بین الملل را تجربه کرده‌اند. در کشوری که دغدغه نمایندگان مردم، اجرایی کردن طرح صیانت، در جهت ویران‌سازی کامل اینترنت و دسترسی آزاد مردم به اطلاعات است آنها حتما می‌توانند مفاد قراردادی که با دولت امضا کرده‌اند را درک کنند.

شرکت‌های خصوصی حق دارند برای کسب سود بیشتر تلاش کنند و ما هم حق داریم هرکجا فعالیت سودجویانه‌ی افراد، با اخلاق، وجدان و خیر عمومی دارای تضاد باشد بر علیه آن واکنش نشان دهیم. بدون شک شرکت ابرآروان با فعالیت‌هایی که تحت عنوان ابر ایران انجام داده سابقه ننگینی برای خود به وجود آورده که یک نمونه عینی آن را در قطعی اینترنت آبان ۹۸ شاهد بودیم. این موضوع که شرکت ابرآروان تا چند درصد، در امکان‌پذیر کردن این اقدام اثر قطعی داشته در اصل ماجرا تفاوتی ایجاد نمی‌کند. به هر حال این شرکت تا حدودی توانسته در موضوع تفکیک میان ترافیک و شبکه داخل و خارج و امکان‌پذیر کردن قطعی اینترنت بین الملل نقش ایفا کند و این شرکت به همراه تمام افراد و سازمان‌هایی که نقش کوچک و بزرگی در قطع دسترسی مردم به اطلاعات و محروم ساختن از حق برخورداری از اینترنت دخیل بوده‌اند، باید روزی پاسخگوی اقدامات و فعالیت‌های خود باشند.

———

در این یادداشت از منابعی مثل دیجیاتو، تجارت نیوز، نبض بازار استفاده شده است.